Czy dziecko nie jest za małe, by uczestniczyć w pogrzebie?

Tymczasem badanie przeprowadzone przez British Social Attitiudes w maju 2013 wykazało, że prawie połowa ankietowanych (48 proc.) uważa, że dzieci poniżej 12 roku życia nie powinny uczestniczyć w pogrzebach. Taka postawa to błąd – pozbawiając dzieci możliwości obcowania ze śmiercią i przeżywania żałoby, odbieramy im możliwość poznania fundamentalnych doświadczeń.

Większość z nas wychowała się w rodzinach, które uważały, że dzieci muszą być chronione od doświadczenia śmierci. Umieranie stało się tematem tabu zepchniętym na margines życia: czymś, czego lepiej nie widzieć, i o czym lepiej nie rozmawiać. Nie zawsze tak było. Jeszcze na początku XX wieku cały cykl życia człowieka toczył się w domu: ludzie przychodzili na świat i umierali wśród swoich bliskich. Współcześnie chcemy chronić nasze dzieci przed wszystkim: począwszy od nudy, na cierpieniu po stracie najbliższych kończąc.Tymczasem pogrzeby, ceremonie, chodzenie na cmentarz to rytuały, które są integralnym aspektem procesu przeżywania żałoby. Odbieranie dziecku możliwości uczestnictwa w tych obrzędach może bardzo utrudnić radzenie sobie z cierpieniem po stracie najbliższej osoby.

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Czy dziecko nie jest za małe, by uczestniczyć w pogrzebie?

Rodzice często zadają sobie pytanie, czy dziecko nie jest zbyt małe, by uczestniczyć w pogrzebie. Czy to wydarzenie nie będzie dla niego zbyt traumatyczne? Tymczasem jeśli twoje dziecko potrafi kochać, potrafi także odczuwać żal i smutek po stracie kogoś bliskiego. Wiek nie ma tu nic do rzeczy. Dziecko jest częścią rodziny. Uczestnictwo w pogrzebie jest dla niego możliwością uhonorowania i pożegnania osoby, która odeszła. Wyłączenie dziecka z takiej uroczystości sprawia, że czuje się ono samotne w swoim żalu. To dla niego także niewerbalny komunikat, że śmierć i smutek to zbyt straszne doświadczenia, by stawić im czoła.  

Artykuł w “Psychology Today” przytacza badania, w których sprawdzano odczucia dzieci tuż po pogrzebie rodzica i dwa lata później. Dzieci, które miały mniej niż 8 lat, faktycznie w chwili śmierci nie rozumiały wszystkiego, co się wokół dzieje. Nie widziały, jak nazwać „pudełko”, w którym rodzic się znajdował. Opisywały bardzo pomocnych, miłych ludzi, ale nie wiedzieli, kim oni byli (chodziło o pracowników zakładu pogrzebowego). Dwa lata później te same dzieci wypowiadały się o ceremonii z dużo większym zrozumieniem. Na swój sposób już wtedy zdawały sobie sprawę, że to bardzo ważne, że mogły pożegnać się z najbliższą osobą, oddać jej cześć i że sam fakt uczestnictwa w pogrzebie pomógł im zaakceptować śmierć rodzica. Starsze dzieci potrafiły lepiej wyrazić swoje uczucia tuż po ceremonii, ale przekaz był ten sam.

Jedynie w przypadku bardzo małych dzieci (poniżej 3 roku życia) warto rozważyć zapewnienie im opieki na czas pogrzebu. Mogą być przytłoczone emocjonalnie i fizycznie takimi uroczystościami. Mogą też mylnie interpretować wydarzenia. Ponadto mają krótki czas koncentracji, który sprawia, że ich obecność na pogrzebie może być po prostu niekomfortowa zarówno dla nich samych, jak i dla reszty uczestników ceremonii. Warto jednak zapewnić dziecku jakąś formę pożegnania, dostosowaną do jego wieku i możliwości.

Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci bliskiej osoby? Jak przygotować dziecko do uczestnictwa w pogrzebie?

Dzieci potrzebują dorosłego przewodnika w czasie żałoby. Kogoś, kto będzie przy nich, odpowie na pytania, wytłumaczy to, co się dzieje. Zapewne zajmie trochę czasu zanim zrozumieją, co się wydarzyło. Niesamowicie ważne jest to, by miały obok siebie kogoś dorosłego, kto zapewni im oparcie i bezwarunkową akceptację:

1. Spróbuj ustalić, co dziecko rozumie pod pojęciem śmierć. Podczas rozmowy unikaj eufemizów w stylu: odeszła, zasnęła, poszła do nieba. Wytłumacz, co tak naprawdę śmierć znaczy. Można powiedzieć na przykład: Babcia umarła. Oznacza to, że jej serce już nie bije. Nie oddycha. Nie musi chodzić do łazienki, nie musi jeść. Nie widzi, nie słyszy, nie rusza się, nie czuje bólu. Umieranie to nie to samo, co spanie. Wszystkie części twojego ciała pracują, gdy śpisz. Gdy ktoś umiera, ciało już nie działa. Tej część babci, która żyła – już nie ma. Jest tylko jej ciało. Daj dziecku przestrzeń do podzielenia się swoimi przemyśleniami, uwagami, lękami. Pozwól zadawać pytania.
2. Dzieci rzadko widzą dorosłych płaczących. Nie tłum swoich emocji. To bardzo ważne, by powiedzieć dziecku, że płacz to sposób na radzenie sobie ze smutkiem, bólem, cierpieniem. Wytłumacz, że uwolnienie emocji jest dużo lepszym rozwiązaniem niż trzymanie ich w sobie. Zapewnij je, że wszystko, co czuje, jest w porządku: smutek, lęk, żal, nawet złość.
3. Jeśli dziecko chce brać udział w przygotowaniach do pogrzebu, pozwól mu na to. Być może zechce narysować obrazek, napisać wierszyk, wybrać piosenkę. Może chcieć włożyć do trumny swoją maskotkę. Pozwól mu poradzić sobie z tym na swój sposób.
4. Wytłumacz dziecku, czym jest pogrzeb i co będzie się działo w trakcie uroczystości. Możesz powiedzieć, że pogrzeb to specjalna uroczystość, na której rodzina i przyjaciele zmarłego spotykają się, by się z nim pożegnać. To także czas, by świętować życie tej osoby, wspominać ją, otrzymać pocieszenie od najbliższych członków rodziny.
5. Przygotuj dziecko na całą gamę emocji, z którymi może się zetknąć. Upewnij je, że wszystkie są na miejscu. Warto wytłumaczyć dziecku, że bycie w żałobie nie oznacza, że trzeba płakać cały czas. Można się uśmiechać, rozmawiać, żartować. Ludzie w czasie stypy jedzą, wspominają zmarłego, opowiadają anegdoty. Dziecko może poczuć się zdezorientowane takim zachowaniem.
6. Bądź przygotowanym na różne, także „dziwne” pytania. Dzieci są bardzo ciekawe otaczającego świata i chcą wiedzieć wszystko, także to, jak wygląda trumna od środka, jaki w dotyku jest martwy człowiek i dlaczego sypie się piaskiem. Być może dla ciebie w danej chwili te pytania będą nie na miejscu. To jednak zupełnie normalne zachowanie. Jak również to, że po skończonej uroczystości dziecko np. bawi się w pogrzeb. Pamiętaj, że dla dziecka zabawa to sposób na radzenie sobie z emocjami i porządkowanie oraz przyswajanie elementów rzeczywistości.

O dziecięcym rozumieniu śmierci

Co zrobić, jeśli dziecko nie chce uczestniczyć w pogrzebie?

Wytłumacz dziecku, że pogrzeb to uroczystość rodzinna. Że to ważne, by się pożegnać ze zmarłą osobą. Jeśli jednak dziecko stanowczo odmawia, możesz:

• Upewnić się, że dziecko nie będzie mieć poczucia winy z powodu nieuczestniczenia w tym wydarzeniu.
• Upamiętnić ten dzień dla niego: zrobić zdjęcie, nagrać film, napisać wspomnienie.
• Dać dziecku znać, że zawsze jesteś gotowy na rozmowę z nim.

Chronienie dziecka przed doświadczeniem śmierci, przed przeżywaniem smutku i żalu po stracie bliskiego członka rodziny może przynieść więcej szkody niż pożytku. Zaufajmy dzieciom w tej kwestii. Pozwólmy im uczestniczyć w rytuałach. Uczmy je kultywować tradycje. Nie budujmy tabu wokół umierania.