Kwas foliowy należy do witamin z grupy B. Inne jego nazwy to: folacyna, witamina M, B9. Nazwa wzięła się od łacińskiego słowa folium, co oznacza liść. Kwas foliowy należy do grupy witamin rozpuszczalnych w wodzie, stąd znaczną jego stratę w pokarmie obserwuje się przy gotowaniu warzyw lub owoców w dużej ilości wody. Występuje naturalnie w zielonych częściach roślin: liściach warzyw, brukselce, brokule, a także w nasionach roślin strączkowych, w pszenicy oraz w wątróbce. Dużą jego ilość zawiera sałata, szpinak, szparagi, kapusta, a także kalafior, pokrzywa oraz niektóre owoce, na przykład awokado, banany, pomarańcze czy orzechy oraz drożdże. Nasza flora jelitowa naturalnie go produkuje.

Jest bardzo wrażliwy na działanie światła i słońca, stąd żywność, którą traktujemy jako źródło kwasu foliowego, należy przechowywać w odpowiednich warunkach – najlepiej w szczelnych pojemnikach oraz bez kontaktu ze słońcem.

Kwas foliowy bierze udział w wielu ważnych procesach życiowych. Uczestniczy chociażby w syntezie DNA i RNA, białek oraz w podziale komórek. Ułatwia wchłanianie żelaza oraz pobudza powstawanie czerwonych krwinek. Chroni organizm przed nowotworami i uważany jest za witaminę zapobiegającą anemii. Uczestniczy w produkcji w organizmie wielu składników niezbędnych do właściwego funkcjonowania układu nerwowego, na przykład serotoniny – hormonu szczęścia. Obecnie zaleca się go także panom w celu wzmocnienia jakości nasienia oraz osobom skłonnym do stanów depresyjnych.

Objawy niedoboru kwasu foliowego

Niedobór kwasu foliowego skutkuje najczęściej objawami niedokrwistości megaloblastycznej oraz hemolitycznej oraz upośledzeniem funkcji błony śluzowej przewodu pokarmowego. U płodu może spowodować uszkodzenie cewy nerwowej oraz zaburzenia w rozwoju. Powyższe objawy skutkują rozszczepem kręgosłupa i poważną wadą powstałą bardzo krótko po zapłodnieniu, bo do około 4 tygodni. Jej skutkiem mogą być bezmózgowie oraz przepukliny oponowe. Niedobór może wywołać poronienie lub przyczynić się do powstania innych wad oraz zaburzeń wzrostu. Dlatego zaleca się uzupełnianie tej witaminy przez kobiety planujące ciążę na minimum trzy miesiące przed zapłodnieniem w dawce profilaktycznej 0.4 mg na dobę aż do ukończenia 1 trymestru. W przypadku kobiet, które urodziły dziecko z taką wadą, dawka ta jest dużo wyższa i wynosi 5 mg.

Wiele preparatów witaminowych zawiera już w swoim składzie pochodne kwasu foliowego w dawce 0.8mg dla pierwszego trymestru, który jest najważniejszym okresem w ciąży. W tym czasie bowiem zachodzą podziały komórek zarodka, w wyniku których powstaje zawiązek układu nerwowego. W kolejnych etapach ciąży dawka ta może ulegać zmniejszeniu do 0.4 mg bez konsekwencji dla matki i dziecka. Jednak to lekarz powinien zasugerować, czy należy przyjmować sam kwas foliowy czy kompleks witamin wzbogacony o niego.

Niedobór kwasu foliowego może objawiać się także sennością, trudnością w zapamiętywaniu i skupieniu uwagi, przemęczeniem, lękiem, obniżonym nastrojem, ogólnym rozdrażnieniem czy bezsennością. Symptomami dermatologicznymi jego niedoboru w diecie są stany zapalne języka i warg, zajady, pękanie warg i kącików ust, siwienie oraz ból głowy. Dzieci z awitaminozą mają niski wzrost oraz masę ciała. Gorzej się rozwijają i zapamiętują. Na niedobory kwasu foliowego najczęściej narażone są osoby palące papierosy, pijące alkohol w większych ilościach., nadużywający kawy, dzieci wcześnie urodzone, kobiety w ciąży, osoby w podeszłym wieku, a także osoby korzystające z kąpieli słonecznych i solarium oraz stosujące ubogą dietę. Trzeba pamiętać, że niektóre leki mogą również powodować obniżenie stężenia tej witaminy we krwi.

Skutki nadmiaru kwasu foliowego

Najczęściej nadmiar kwasu foliowego może powodować mylący obraz poziomu witaminy B12. U chorych na padaczkę może wywołać drgawki. Bardzo rzadko obserwuje się reakcje alergiczną wraz z objawami: gorączką, wysypką, zaczerwienieniem, swędzeniem czy skurczem oskrzeli, a także zaburzeniami pracy żołądka i jelit. Zaleca się ostrożne stosowanie u osób chorych na padaczkę lub mających uszkodzony rdzeń kręgowy oraz mózg. Wśród objawów niepożądanych po spożyciu poza reakcjami nadwrażliwości może wystąpić: gorycz w ustach, nudności, wymioty, biegunka, brak apetytu, senność, nadpobudliwość nerwowa, depresja. Istnieją doniesienia, które mówią o ryzyku astmy, ale właściwa farmakoterapia pod okiem specjalisty chroni przed możliwością jej wystąpienia, nawet jeśli mówimy o dawce 15 mg.

Zastosowanie kwasu foliowego

Najczęstszymi jednostkami chorobowymi, w których zaleca się zwiększenie spożycia tej witaminy są: niedokrwistości, zaburzenia pracy jelit, niedobory białych krwinek, zapalenie nerwów, na przykład w cukrzycy. Kwas foliowy stosowany jest także w profilaktyce wad płodu u kobiet w ciąży. Dawka lecznicza przepisywana na receptę to 5 mg i 15 mg, bez recepty natomiast 0.4 i 0.8 mg.

Kwas foliowy w tabletce czy z naturalnych źródeł w diecie?

Powstaje zatem pytanie, co będzie lepsze dla rozwijającego się dziecka w łonie matki, kobiety w ciąży, zdrowego człowieka czy osoby z niedoborem: naturalne źródła witamin czy kwas foliowy z tabletki? Odpowiedź nie jest jednoznaczna. Wszystko bowiem zależy od zapotrzebowania oraz przyczyny, dla której sięgamy po ten składnik. Jeśli chcemy tylko zadbać o to, by nie zabrakło go w codziennej diecie, spożywajmy zielone części roślin, groch, pieczywo z ziarnami zbóż, ryby czy zdrowe płatki śniadaniowe. Poza kwasem foliowym dostarczą one organizmowi wielu innych składników odżywczych i budulcowych.

W profilaktyce ciążowej jednak oraz wczesnym stadium rozwoju dziecka w łonie matki bardzo istotne są wyższe dawki tej substancji ze względu na zapotrzebowanie matki i dziecka. W tym wypadku zasadne jest więc stosowanie leku zawierającego kwas foliowy – w zaleconej przez lekarza prowadzącego ciążę dawce bez recepty lub na receptę, w postaci konkretnego produktu. Suplementacji powinno towarzyszyć wzbogacenie codziennego menu w potrawy zawierające foliany. Podobnie sprawa się ma z wyraźnym określeniem niedoboru tego składnika, z wynikającymi z niego chorobami, takimi jak niedokrwistości, czy innymi objawami awitaminozy. Warto dodać, że niektóre składniki lub leki mogą poprawiać wchłanianie kwasu foliowego bądź pogarszać jego przyswajanie. Foliany dobrze komponują się z witaminami z grupy B, witaminą C i biotyną. W połączeniu z nimi w kompleksie witaminowym są lepiej przyswajalne. Z kolei niektóre leki na przykład hormony czy alkohol osłabiają działanie kwasu foliowego. Dlatego należy pamiętać o dostarczaniu go dodatkowo podczas terapii niektórymi lekami.

Naturalne źródła kwasu foliowego lub suplementy diety są w stanie tylko częściowo pokryć zapotrzebowanie na tę witaminę. Nie należy jednak zupełnie rezygnować z warzyw i owoców na rzecz preparatu z apteki. Produkty bogate w kwas foliowy powinny wchodzić w skład naszych codziennych posiłków, szczególnie u osób z niedoborem. Trzeba jednak cały czas pamiętać, że to lekarz powinien zadecydować o wysokości dawki, rodzaju leku czy formie folianów. W końcu chodzi o zdrowie i bezpieczeństwo – nasze i dziecka.

Foto