Rytm dobowy niemowlaka – o śnie w pierwszych tygodniach życia

Rytm dnia w pierwszych dniach życia znacznie różni się od rytmu tak dobrze znanego dorosłym. Choć nie brakuje dzieci, które przesypiają znaczną część doby, należy pamiętać, że większość noworodków zapada w krótkie, spontaniczne drzemki i bardzo szybko się wybudza. Co jest tego przyczyną?

Rytm dnia w pierwszych tygodniach życia

Sen człowieka dzieli się na dwie fazy: aktywną (REM) oraz spokojną (NREM lub SEM). W pierwszej z nich występują szybkie ruchy gałek ocznych i pojawiają się marzenia senne. Druga natomiast charakteryzuje się wolnymi ruchami gałek ocznych i odpowiada za głęboki odpoczynek. U osób dorosłych – o ile nic nie zakłóca snu – fazy te przechodzą płynnie z jednej w drugą, pozwalając zaspokoić potrzebę odpoczynku. U dzieci natomiast, zwłaszcza w pierwszych tygodniach życia, rytm ten wygląda zupełnie inaczej. Niemowlęta znacznie więcej czasu spędzają w fazie REM, przez co są dużo bardziej wrażliwe na bodźce docierające z zewnątrz, a w konsekwencji łatwiej się wybudzają.

Dlaczego jednak dziecko, które jeszcze przed minutą spało błogo w naszych ramionach, gwałtownie budzi się po odłożeniu do swojego łóżeczka lub wózka? To niemal mityczne pytanie, które zadaje sobie każde pokolenie młodych rodziców, znajduje odpowiedź właśnie w aktywności mózgu dziecka. 

Dlaczego dzieci budzą się tuż po odłożeniu do łóżeczka?

Pamiętajmy, że niemowlę, które zaledwie przed chwilą zamknęło oczy, jeszcze przez kilkanaście minut będzie znajdowało się w fazie snu aktywnego. W takiej sytuacji może je zbudzić nawet najmniejszy szelest – nie mówiąc już o tak gwałtownej zmianie, jaką jest opuszczenie ramion ukochanego rodzica na rzecz twardego materaca. Zanim podejmiemy próbę odłożenia dziecka, zwróćmy uwagę na jego zachowanie. Jeśli szybko i niespokojnie oddycha, porusza gałkami ocznymi, mruczy, jęczy, czasami marszczy czoło, by po chwili błogo się uśmiechnąć, oznacza to, że znajduje się w fazie REM. Jeśli natomiast mamy wrażenie, że jego sen jest mocny i głęboki, a oddech regularny, prawdopodobnie mamy do czynienia z fazą NREM. To właśnie najlepszy moment na odłożenie dziecka do łóżeczka.

Plan dnia a gospodarka hormonalna

Na rytm dobowy osób dorosłych wpływa wiele czynników, jednak najważniejszymi z nich jest poziom hormonów. Wieczorami i nocą szyszynka wydziela melatoninę, odpowiedzialną za prawidłowe funkcjonowanie naszego zegara biologicznego. Ranem poziom melatoniny spada – wzrasta natomiast poziom produkowanego przez korę nadnerczy kortyzolu, zwanego hormonem stresu. Dzięki niemu jesteśmy zmobilizowani i gotowi do stawiania czoła codziennym wyzwaniom. Wieczorem, gdy dociera do nas mniej światła, poziom kortyzolu powoli spada. Na nasz organizm zaczyna wpływać melatonina, pozwalając nam się wyciszyć i spokojnie zasnąć.

Mechanizmy te trudno jest jednak przełożyć na cykl dobowy dziecka w pierwszych dniach życia. Gospodarka hormonalna niemowląt dopiero się kształtuje, a to sprawia, że trudno jest mówić o ściśle określonym rytmie ich dnia.

Co ma wpływ na sen dziecka w pierwszych miesiącach życia?

Kształtowanie się gospodarki hormonalnej jest długotrwałym procesem, którego początku możemy szukać już w życiu płodowym. Ponieważ melatonina przenika przez łożysko, dziecko dostosowuje się do aktywności mamy. Gdy jest ona aktywna, serce dziecka bije szybciej. Kiedy natomiast wieczorem kładzie się do łóżka i zasypia, dziecko w krótkim czasie również staje się mniej aktywne.

Po porodzie noworodek jest odcięty od zegara biologicznego mamy i zaczyna pracować nad swoim własnym, indywidualnym rytmem. Układ hormonalny jeszcze dojrzewa, dlatego poziom kortyzolu i melatoniny nie może być dla dziecka żadną wskazówką. Nie oznacza to jednak, że sen niemowlęcia jest wyłącznie dziełem przypadku. Wręcz przeciwnie – wpływa na niego wiele istotnych czynników, takich jak komfort snu czy poczucie bezpieczeństwa. Najważniejszym z nich jednak jest uczucie głodu i sytości.

Przerwy na karmienie w pierwszych miesiącach życia

Pojemność żołądka noworodka w pierwszym dniu życia wynosi zaledwie 5-7 ml. Choć z każdym dniem jest coraz większa, minie jeszcze wiele tygodni, zanim dziecko będzie mogło spokojnie przespać całą noc, nie wybudzając się na karmienie. To naturalne, że przez to sami jesteśmy wyczerpani w ciągu dnia. Jednak nie poddawajmy się – średnio w okolicach trzeciego miesiąca życia większość dzieci potrafi przespać już sześć godzin bez przerwy. Zanim zatem sięgniemy po mleko modyfikowane, które u wielu niemowląt zaspokaja głód na dłużej (ponieważ jest trudniejsze do strawienia niż pokarm mamy), zadbajmy o bezpieczną i komfortową pozycję do karmienia piersią w nocy. Wiele mam docenia spanie blisko dziecka – jest to zresztą jedno z zaleceń dotyczących minimalizowania ryzyka wystąpienia śmierci łóżeczkowej.

Jak delikatnie wprowadzać dziecko w rytm dnia i nocy?

Gdy jesteśmy wyczerpani i marzymy choć o jednej przespanej nocy, kuszącą propozycją mogą nam się wydawać treningi snu. Pamiętajmy jednak, że ani nauka samodzielnego zasypiania, ani radykalne metody wprowadzania dziecka w sztywny rytm dobowy, nie są dobrym rozwiązaniem. Jedyne, co mogą zrobić, to zafundować dziecku stres ponad jego możliwości i negatywnie wpłynąć na poczucie bezpieczeństwa. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, abyśmy delikatnie starali się wprowadzać niemowlę w tryb dnia i nocy. Towarzyszmy dziecku w codziennych aktywnościach, a w porach poprzedzających drzemki starajmy się nie stymulować zbytnio maluszka, aby go nie rozbudzić, unikajmy głośnych zabaw, hałasu i ostrego światła. Zbawienny wpływ na noworodka ma również mleko mamy. Zawiera ono tryptofan, czyli aminokwas wykorzystywany do produkcji melatoniny. To dzięki niemu – choć nie tylko – dzieci tak błogo zasypiają przy piersi.