Po co dzieciom mindfulness? Wsparcie dzieci w świecie pełnym wrażeń

Nie wystarczy powiedzieć „skup się” czy „uspokój się”

Jeśli zauważasz m.in.:

• brak umiejętności dłuższego skupienia uwagi na danej czynności  u swojego dziecka, 
• towarzyszące w ciągu dnia zdenerwowanie,
• wybuchy złości wywołane pozornie błahymi sytuacjami, 

to dostrzegasz zapewne, że komunikaty typu„ skup się” czy „uspokój się” nie przynoszą oczekiwanej zmiany. Jest ona jednak możliwa dzięki ćwiczeniu uważności (mindfulness). Nie jest ona  chwilową modą. Przeciwnie – jest  praktyką opartą na kilku wiekowej tradycji. Jej dobroczynny wpływ na nasze życie potwierdzają liczne współczesne badania.  

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Co to jest uważność, czyli mindfulness?

Najprościej mówiąc, uważność to świadoma obecność w chwili, której właśnie doświadczamy –  przyjmowanie z ciekawością, otwartością i bez osądzania tego, co dzieje się w nas samych, czyli naszych:

• uczuć, 
• myśli, 
• sygnałów z ciała,

a także tego, co przychodzi do nas z zewnątrz w kontakcie z otaczającymi nas:

• osobami, 
• przedmiotami, 
• przyrodą.

Kluczowe jest tu określenie „świadoma obecność”, bo któż z nas np. rozpoczyna dzień od śniadania, na którym skupia całą swoją uwagę, zamiast planować nadchodzący dzień? Kto, będąc na spacerze, zanurza się świadomie zmysłami w świat natury, zamiast rozmyślać np. o trudnej sytuacji w pracy? Albo, kto siedząc z dzieckiem na placu zabaw, towarzyszy mu w piaskownicy z pełnym zaangażowaniem, bez zerkania na telefon?

Mindfulness – tu i teraz w centrum uwagi

Mamy wpływ przede wszystkim na obecną chwilę, w której najczęściej jesteśmy nieobecni myślami. Mindfulness to nie jest żadna magiczna praktyka. To po prostu zatrzymanie się „tu i teraz”, by dostrzegać to, co tworzy nasze życie. Bez wybiegania w przyszłość, której jeszcze nie ma. Bez grzęźnięcia w przeszłości, która już się wydarzyła i nie mamy na nią wpływu.

Rozwijanie tej umiejętności wymaga ćwiczeń. Dlatego pojawia się coraz więcej ofert treningów uważności przywracających nas do tego bardziej naturalnego i wspierającego nas stanu. Jednak uważność można też zacząć ćwiczyć w domu. W dalszej części tekstu kilka prostych pomysłów.

Czy dzieci potrzebują praktyki mindfulness?

I tak, i nie. Dzieci z natury są bardzo ciekawe i uważne. Z niezwykłą uwagą obserwują przyrodę i doświadczają jej wszystkim zmysłami. Potrafią całkowicie zatopić się w zabawie.

Niestety jednak szybko uczą się, że pośpiech daje więcej gratyfikacji. Dzieci popędzane przy jedzeniu, wychodzeniu z domu, wykonywaniu pracy domowej, wieczornej kąpieli z dnia na dzień zatracają naturalną umiejętność do bycia „tu i teraz”.

Nadmiar obowiązków, przeciążenie elektroniką oraz wysokie oczekiwania sprawiają, że dzieci płynnie dopasowują się do funkcjonowania w biegu i coraz rzadziej zatrzymują się z zachwytem nad napotkaną biedronką. Nie potrafią więc wyciszyć przebodźcowanego umysłu, co niestety skutkuje też poważniejszymi konsekwencjami. Do najważniejszych konsekwencji przebodźcowania i trudności z wyciszeniem umysłu można zaliczyć:

• trudności w skupianiu uwagi
• problemy z zapamiętywaniem informacji i nauką
• kłopoty dotyczące budowania relacji z ludźmi
• brak pewności siebie
• nieumiejętność rozpoznawania emocji własnych i innych ludzi
• wysoka drażliwość
• skłonność do częstych wybuchów złości 
• popadanie w stany lękowe i depresyjne
• dolegliwości  psychosomatyczne,tj. problemy z zasypianiem, bezsenność, bóle głowy.

Mindfulness – co daje dzieciom praktykowanie uważności?

Nasz mózg jest plastyczny. To oznacza, że wciąż może tworzyć nowe wzorce reakcji na dobrze znane doświadczenia. Badania naukowe pokazują to chociażby na przykładzie muzyków  (np. pianistów, skrzypków, gitarzystów), zwłaszcza tych, którzy rozpoczęli naukę gry na instrumencie przed siódmym rokiem. Ich plastyczny mózg po prostu namnożył połączenia między ważnymi dla czynności grania obiema półkulami. Dzięki temu lepiej rozwinęły się ich umiejętności muzyczne.

Podobny efekt przynosi regularna praktyka uważności, która sprawia, że powstają nowe połączenia, tzw. ścieżki neuronalne. Odpowiadają one za nowe typy reakcji. Połączenia te naturalnie regulują naszą odpowiedź na impulsy strachu, złości, cierpienia, stresu. Badania naukowe pokazują wśród możliwych korzyści następujące zmiany:

• obniżenie poziomu stresu
• zdrowszy sen
• podwyższenie odporności
• rozwój empatii
• uzyskanie wewnętrznego spokoju i harmonii
• zwiększenie poczucia szczęścia
• rozładowywanie napięcia
• zwiększenie świadomości emocji, myśli, odczuć z ciała.

Mindfulness – jak wspierać dzieci w praktykowaniu uważności?

Jako dorośli – osoby ważne i  znaczące dla dzieci – mamy istotny wpływ na ich zdrowy i harmonijny rozwój. Możemy więc wspierać dzieci od najmłodszych lat w rozpoznawaniu emocji, regulowaniu napięć, wyciszaniu się oraz radzeniu sobie z wyzwaniami, jakie przynosi każdy dzień.

Tym wszystkim zadaniom sprzyja mindfulness. Jeśli chcemy, by nasze dzieci zaczęły ćwiczyć mięsień uważności, nie ma lepszego sposobu, jak dać im przykład i towarzyszyć im w tym każdego dnia. To wymaga od nas dorosłych przestawienia się z „trybu działania” na „tryb bycia”, ale tu akurat znakomitymi  nauczycielami będą nasze dzieci.

Codzienna uważność

Każda sytuacja jest dobrą okazją, by być bardziej świadomym tego, co się dzieje. Możemy więc każdego tygodnia umawiać się z dzieckiem na inne ćwiczenie uważności podczas zwykłych codziennych czynności. Oczywiście warto, by także rodzic ćwiczył mięsień uważności. Uważne może być na przykład:

• jedzenie – zauważamy kolory, fakturę, konsystencję, dźwięk, zapach, smak posiłku
• mycie zębów lub kąpiel – rejestrujemy wrażenia związane z kontaktem skóry z gąbką, pianą, wodą
• ubieranie się – dostrzegamy odczucia związane z dotykiem różnej jakości, tkanin, zauważamy różnice w kontakcie z bawełną, wełną, dżinsem itd.
• mycie naczyń 
• przygotowywanie posiłków 
• malowanie, lepienie, budowanie itp.

Koncentrując uwagę na jednej czynności, dzieci nauczą się zauważać momenty rozproszeń i na nowo przekierowywać uwagę na wykonywane zadanie.

Uważność w przyrodzie

Uważność w przyrodzie to najlepsza okazja, by doświadczać chwili obecnej. Niezwykle pomocne są w tym nasze zmysły. Na przykład idąc na spacer do parku czy do lasu, możemy:

• usłyszeć: wiatr, poszycie, kałużę, pszczołę
• poczuć: promień słońca, korę drzewa, podłoże, 
• powąchać: powietrze, kwiat, mech, 
• posmakować: jagody, szczawik, herbatę z termosu,
• zobaczyć: kolory, struktury, detale.

Praktyka uważności

Obok łapania codziennych chwil z całą świadomością i pełną koncentracją, największe korzyści przynosi regularna praktyka medytacyjna. Polega ona na krótkich ćwiczeniach – 5–10 minutowych, związanych z koncentrowaniem uwagi na następujących zjawiskach:

• oddechu
• odczuciach płynących z naszego ciała
• wrażeniach z kontaktu z otoczeniem tj. dźwięki, zapachy, temperatura itp.
• uczuciach
• myślach.

Pomocne są w praktykowaniu uważności są także różnego rodzaju wizualizacje. Pobudzają one wyobraźnię oraz pomagają nawiązać lepszy kontakt z własnymi wrażeniami, uczuciami czy myślami. Warto więc korzystać z nagrań adresowanych dla dzieci i książek, ponieważ dostarczają one wielu przykładów ćwiczeń. Praktyka uważności jest bowiem cenną lekcją, którą możemy ofiarować naszym dzieciom, jako zasób, który mogą świadomie rozwijać przez całe życie.

Polecane przez na książki o uważności