Borelioza to choroba z rodziny zoonoz, jest bezpośrednio kojarzona z pasożytniczym bytowaniem kleszczy na skórze. W rzeczywistości jest to choroba rozprzestrzeniana przez krętki Borrelia burgdorferi, przenoszone do organizmu ludzkiego za sprawą zarażonych nimi kleszczy. Ryzyko zarażenia zależy od takich czynników, jak obszar geograficzny, czas trwania ukąszenia przez kleszcza oraz stadium jego rozwoju. W 2012 r. zdiagnozowano w Polsce 8 tys. zakażeń. Podstawowym objawem, który pozwala na diagnostykę tego schorzenia, jest rumień wędrujący obecny w miejscu ukąszenia. Objawy mogą jednak być utajone, przez co trudne jest tworzenie rzeczywistych statystyk liczebności zachorowań – może być ich znacznie więcej.

Krótka historia boreliozy

Pierwsze wzmianki o tej chorobie pojawiły się ok. 1980 r. dzięki zdiagnozowaniu dzieci pochodzących z Lyme w stanie Connecticut, w Stanach Zjednoczonych. Dlatego pierwotna nazwa schorzenia to choroba z Lyme. Obecnie boreliozę najczęściej diagnozuje się właśnie w Stanach Zjednoczonych. Naukowcy odkryli jednak, że bakterie pochodzące stamtąd mają inną budowę niż szczepy europejskie, co może być przyczyną odmiennego przebiegu klinicznego i częstszego występowania w Europie neuroboreliozy (postaci atakującej układ nerwowy, o objawach zbliżonych do objawów depresji). Prowadzenie statystyk występowania tej choroby jest szczególnie utrudnione ze względu na błędy diagnostyczne, spowodowane często bezobjawowym przebiegiem pierwszej fazy choroby.

Źródło niebezpieczeństwa

Z powodu dużej częstości zakażeń w lecie, spowodowanych większą ekspozycją na działanie pasożytów, przestrzega się przed spacerami po terenach podmokłych, trawiastych oraz leśnych, gdzie dominującymi gatunkami są dzika olcha, dziki bez i paproć. Według statystyk w Polsce najbardziej zagrożone są rejony południowo- oraz północnowschodnie, choć tendencja wzrostowa liczby zachorowań obserwowana jest także w pozostałych częściach kraju.

Kleszcze żerują na ponad 300 gatunkach zwierząt, przez co w ich przenoszeniu na terenach niezaludnionych mogą brać udział również wolno żyjące zwierzęta, np. sarny, jelenie, dziki, ale też gatunki domowe: psy koty czy zwierzęta gospodarcze.

W rozwoju kleszczy wyróżnia się trzy fazy – larwy, nimfy oraz postaci dojrzałej, które poprzedzane są spożyciem krwi żywiciela, przy czym do zakażenia bakterią może dojść na każdym z nich, jednak najczęściej infekcje przenoszą nimfy i postacie dorosłe.

Istotnym czynnikiem jest również czas przebywania kleszcza na skórze. Całkowite i głębokie wszczepienie się pasożyta w skórę trwa kilka godzin, natomiast spożywanie krwi trwa do kilku dni. Z czasem pasożytowania rośnie ryzyko zakażenia, a znaczący jego wzrost przypada po przekroczeniu 36 godzin w przypadku nimfy oraz 48 godzin w przypadku postaci dorosłej.

Rozwój choroby

Infekcja B. burgdorferi zaczyna się od skóry. W miejscu wszczepienia kleszcza pojawia się naciek zapalny, występujący w postaci zaczerwienionej wysepki. W kolejnym etapie bakterie wędrują wraz krwią do innych tkanek, infekując je. Ze względu na dużą trwałość bakterii między czasem infekcji a wystąpieniem objawów może minąć nawet kilka lat.

Objawy zakażenia

We wczesnym okresie choroby

Postać ograniczona:

• rumień wędrujący – powstająca kilka dni po ukąszeniu plamka lub grudka, zlokalizowana w dowolnej części ciała (najczęściej w okolicy pachy), która ulega powiększeniu (nieleczona nawet do 15 cm), z centralnie występującym rozjaśnieniem. Często swędzi i boli.

Postać rozsiana:

• rumień wędrujący mnogi – wtórne zmiany rumieniowe, którym towarzyszy gorączka, osłabienie i ból głowy,
• wczesna neuroborelioza – zapalenie stawów i mięśnia sercowego, zmiany narządowe.

W późnym okresie choroby – przewlekłe

• Postać skórna – zanikowe zapalenie skóry
• Postać stawowa
• Postać nerwowa

Ze względu na brak możliwości jednoznacznej diagnozy na podstawie objawów klinicznych stosuje się szczegółowy wywiad w kierunku ryzyka zakażenia oraz badania diagnostyczne. Leczenie konwencjonalne odbywa się na zasadzie długotrwałej antybiotykoterapii, z doborem leku zależnie od postaci i objawów. Powikłaniem przewlekłej antybiotykoterapii są bardzo często infekcje candida w przewodzie pokarmowym, czyli grzybice. Wymagają one specjalistycznej diety, eliminującej składniki wspomagające rozwój drożdżaków.

Czy warto się zaszczepić?

W zakresie zapobiegania zakażeniom, poza działaniami ochronnymi, często wspomina się o szczepionce LYMErix, zarejestrowanej w Stanach Zjednoczonych. Szczepionka zawiera wyizolowane i rekombinowane genetycznie białko powierzchniowe, jednak z uwagi na znaczącą różnorodność antygenową tego białka u różnych szczepów bakterii i odmienność szczepów europejskich i amerykańskich działa ona ochronnie tylko na wybrane typy serologiczne, więc nie znajduje zastosowania w Polsce.

Jak się ustrzec przed kleszczami?

1. Przed wyjściem na spacer zadbaj o osłonę przeciwkleszczową – nakrycie głowy, bluzki z długim rękawem, długie spodnie ze ściągaczami.
2. Zastosuj preparat odstraszający kleszcze – bardzo często jest to ten sam, który stosujemy na komary i meszki, jednak warto sprawdzić na opakowaniu jego właściwości, czas działania i możliwość stosowania przez dzieci. Przeczytaj: Naturalne sposoby na komary i inne owady.
3. Po spacerze starannie obejrzyj całe ciało, szczególnie najsilniej ukrwione i delikatne okolice: skórę głowy, szyi, pachy, pachwiny, zgięcia kolanowe.
4. Jeśli znajdziesz kleszcza, usuń go jak najszybciej, najlepiej z pomocą pracownika medycznego (przychodnia, pomoc doraźna, pogotowie). W aptekach dostępne są przyrządy, mogące pomóc to zrobić. Wyjmuj jednak kleszcza ostrożnie, ponieważ niecałkowite usunięcie owada może skutkować powikłaniami.
5. Zdezynfekuj miejsce ukąszenia spirytusem salicylowym i umyj ręce.

Foto