Kategorie
Dziecko Trudne emocje

Co każdy człowiek powinien wiedzieć o nieśmiałości?

„No czemu ty jesteś nagle taki nieśmiały? Widzi go Pani? Przed chwilą nie można go było upilnować, a teraz taka trusia! No, idźże, przywitaj się z Panią!” Jeśli czytając te słowa poczuliście, że flaki wam się wywracają, to znaczy, że gotowi jesteście poznać prawdę. O tym, że onieśmielenie to jeden z większych darów natury, jakie otrzymał człowiek.

Czym jest nieśmiałość?

Przede wszystkim – nieśmiałość ma swój konkretny cel i on nie znika tylko dlatego, że w naszej kulturze bardzo często go nie rozumiemy i nie szanujemy. U maluchów onieśmielenie to instynktowny opór przed bliskością z nieznajomą osobą. Jego celem jest ochrona istniejącej więzi z głównymi opiekunami oraz zabezpieczenie dziecka przed wpływem innych osób. Wyobraźmy sobie, że kilka tysięcy lat temu taki maluch w jakimś plemieniu lgnie do obcych i z radością robi, co mu każą. Niestety, w warunkach początków cywilizacji długo by nie pożył (w wielu miejscach świata dzisiaj również…). Onieśmielenie ma zatem służyć jego ochronie. Właśnie dlatego dzieci, nawet jeśli bardzo często bywają nieśmiałe, nie doświadczają tego w towarzystwie samych bliskich im osób.

Jak zrozumieć małe dziecko

Poradnik pomagający w codziennej opiece nad Twoim dzieckiem

Zobacz w księgarni Natuli.pl

Czym nieśmiałość nie jest?

  • Nie jest „efektem wtórnym” (jak powiedziała jedna Pani psycholog z TV), wynikającym z niskiego poczucia własnej wartości.
  • Nie jest przejawem błędu wychowawczego rodziców.
  • Nie jest stałą cechą dziecka (oczywiście, jedne dzieci są częściej nieśmiałe a inne rzadziej, ale wynika to z jakości więzi z głównymi opiekunami, czy też tego, jak często dziecko musi konfrontować się z nieznajomymi osobami w zupełnie nieznanym mu środowisku).
  • Nieśmiałość nie jest „brakiem śmiałości” – nieśmiałe dziecko w innych okolicznościach może być wulkanem energii i prowodyrem tysiąca odmian zabaw.
  • I najważniejsze – to nie jest wada dziecka! To prawidłowe zachowanie, o które warto się troszczyć. Jest ono przejawem potrzeby bliskości naszych dzieci, przejawem ich pragnienia, aby tworzyć głęboką więź właśnie z nami.

Uwaga! Reklama do czytania

Połóg. Pierwszy rok życia rodzica

Oto długo wyczekiwany holistyczny przewodnik po połogu. Autorka z czułością i empatią przeprowadza czytelników przez szereg zagadnień związanych z tym przełomowym momentem.

Zobacz na natuli.pl

Z czego bierze się nieśmiałość?

W zdrowej relacji pomiędzy dzieckiem a rodzicami istnieje silna więź. Zjawisko to wytworzyło się na przestrzeni lat ewolucji, tak, aby zapewniać dojrzewającym maluchom przetrwanie i zdobycie od opiekunów wiedzy niezbędnej do przeżycia w warunkach, w jakich przyszło mieszkać danej rodzinie. Jedną z wielu ciekawych cech zjawiska przywiązania jest to, że działa ono na zasadzie dwubiegunowej. Podążając w jednym kierunku nie możemy bowiem jednocześnie podążać w innym. Podobnie – obierając za przewodników swoich rodziców, dziecko nie może naśladować jednocześnie kogokolwiek innego – dorosłego czy też równego mu wiekiem. Nieśmiałość wyrasta na gruncie takiej właśnie prawidłowości. Dziecko ma silną więź z opiekunem i swoim zachowaniem chroni nie tylko siebie, ale również samą więź. Najlepszym sposobem na to jest dokładnie to, co robi dziecko – nawiązywanie relacji z obcymi jedynie poprzez istniejącą relację z bliskim. Maluch patrzy na nas z kryjącym się w oczach pytaniem – „Czy ten pan jest w porządku?”, a następnie zachowuje się lojalnie wobec tego, co odczyta z mimiki i zachowania rodzica. Cały ten proces jest niezwykle piękny i perfekcyjnie zaprojektowany.

Wobec powyższego, niepokojąca nie powinna być duża nieśmiałość dziecka, lecz jej kompletny brak. Podczas naszej niedawnej wizyty w jednym z prywatnych przedszkoli, dzieci z początku przyglądały się nam bacznie. Biegały w bezpiecznej odległości, mówiły między sobą szeptem i chowały się po kątach. Jednakże jedna dziewczynka natychmiast do nas przylgnęła. Zagadywała, łapała nas za ręce i opowiadała o sobie. Bardzo szybko okazało się, że to właśnie w jej rodzinie był spory problem z więzią, ze względu na duże zapracowanie rodziców. Instynkty dziewczynki otworzyły się na poszukiwanie nowej więzi, która mogłaby wypełnić pustkę, jakiej doświadczała.

Od czego zależy poziom nieśmiałości?

W optymalnej sytuacji nieśmiałość maleje wraz ze wzrostem indywiduacji, czyli zdolności dziecka do bycia niezależną istotą. Ale uwaga – proces ten może, ale nie musi nastąpić. Dziecko z zagrożoną więzią najczęściej nie rozwija prawdziwej niezależności a jego nieśmiałość nie będzie w przyszłości równoważona np. przez zdolność do odczuwania dwóch sprzecznych emocji w tym samym czasie.
Poziom nieśmiałości dziecka wzrasta, jeśli dostrzeże ono, że „obca” osoba jest nieprzyjazna lub zachowuje się niekompatybilnie z tym, jak zachowuje się rodzic dziecka (np. ktoś jest zupełnie inaczej ubrany i bardzo głośno mówi, podczas gdy dziecko przyzwyczajone jest do stonowanych strojów i spokojnej mowy albo np. ktoś ma zupełnie inne poglądy, wartości i daje temu wyraz).

Nieśmiałość dziecka nasila się, jeśli „obcy” próbuje ją sztucznie przełamać, np. głaszcze dziecko po głowie, mimo że ono stara się przed tym uchylić albo przy próbach rozmawiania z dzieckiem i wyciągania od niego na siłę odpowiedzi. Uaktywnia się wtedy tzw. stranger protest, czyli opór przed nieznajomym (ręce założone, głowa i oczy spuszczone, stopy wbite w ziemię i kompletne ignorowanie „intruza”).
Poziom nieśmiałości może zależeć również od poziomu wrażliwości układu nerwowego dziecka. Im jest wyższy, tym łatwiej dziecko czuje się zaniepokojone przy obcych i tym większej bliskości z rodzicami potrzebuje.

Po czym rozpoznać onieśmielenie? (opracowane przez dr Gordona Neufelda)

  • dziecku trudno jest utrzymywać kontakt wzrokowy z obcymi (w jego odczuciu) osobami,
  • dziecko powstrzymuje się od uśmiechu, wierci, chowa za rodzica,
  • jego mowa zazwyczaj jest zredukowana do minimum wymaganego w danej sytuacji (ale tylko w relacji z tymi, przy których czuje się onieśmielone),
  • dziecko opiera się przed byciem dotykanym przez tych, z którymi nie łączy go więź,
  • ponieważ więź ma charakter dwubiegunowy, małym dzieciom trudno jest budować relację „w trójkącie”, czyli kiedy w interakcji są trzy strony,
  • nieśmiałość najczęściej występuje w pakiecie z innymi oznakami braku więzi, takimi jak unikanie kontaktu, automatyczny opór, irytacja czy ignorowanie.

Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli

Jak zachowywać się wobec onieśmielonego dziecka?

Przede wszystkim – uszanujmy to, że dziecko nie jest gotowe nawiązać z daną osobą bliskiej relacji. Gdy poczuje w sobie taką chęć, natychmiast da nam o tym znać. Szanowanie oznacza nie krytykowanie, nie naciskanie, nie zachęcanie, nie obwinianie, nie wstydzenie się za to, że dziecko ma naturalne instynkty i nie stosowanie kar. Co zatem robić?

Opiekun/rodzic:

Onieśmielony maluch zaczyna się do nas tulić, łasić, chować. Zapewnijmy mu w tym momencie bliskość – przytulmy, weźmy na ręce. Następnie nawiążmy przyjacielską rozmowę z osobą, przy której dziecko zachowuje się nieśmiało (jeśli mamy na to akurat ochotę). Serdeczny kontakt z tą osobą da dziecku sygnał, że może czuć się przy niej bezpiecznie. Maluchy wypatrują znaków od swoich rodziców i to ich reakcje pokazują im, czy mają się bać, czy też mogą się otworzyć na nową relację. Jeśli dziecko zaczyna wchodzić w interakcję – nie chwalimy go za to, najlepiej nie poruszamy w ogóle tego tematu. Robimy swoje, koncentrując się na tym, co mamy do załatwienia, a nie na dziecku. Jeśli dziecko jest onieśmielone w nowej dla niego grupie rówieśników, najlepiej pobyć tam z nim przez jakiś czas. Pobawić się wspólnie i swoim zachowaniem dać mu sygnał „Jest ok. Akceptuję te osoby, możesz się z nimi bawić.”

Osoba, wobec której dziecko jest lub może być nieśmiałe:

1. Na początku kontaktu absolutnie nie patrzymy dziecku w oczy. Instynkty podpowiadają maluchom, że prosto w oczy patrzą te osoby, które przyjmują pozycję alfa. Naturalnie dziecko znajduje się w pozycji zależnej, zatem umiejscawianie go w pozycji alfa wzbudza jego poczucie zagrożenia. To, czego ono potrzebuje, to patrzeć w oczy swojego opiekuna i tam poszukiwać decyzji o tym, jak ma się zachowywać. A zatem – patrzymy w oczy rodzica dziecka, rozmawiamy z nim przyjaźnie.

2. Po dosłownie kilku minutach możemy zacząć nawiązywać interakcję z maluchem. Warto nie zaczynać jej od zadawania pytań, zwłaszcza delikatnych, czy… nieprzemyślanych, typu: „A kogo bardziej kochasz, mamusię czy tatusia?”. Pierwsze „zagadanie” to może być zwykły uśmiech. Kiedy dziecko odpowie, jeszcze oczywiście nieśmiałym uśmiechem, możemy powiedzieć coś w stylu: „Bardzo lubię twoją mamusię i cieszę się, że poznaję też ciebie”. To, że dziecko zaczyna być gotowe do interakcji poznamy po tym, że zacznie powoli spoglądać nam w oczy, „puszczać się mamusinej spódnicy”, coraz więcej mówić.

3. W przypadku niemowlaków można zrobić prosty test – po jakimś czasie kontaktu z rodzicem, spróbujmy dotknąć wewnętrznej części dłoni malca. Jeśli zaciśnie się ona wokół naszego palca oznacza to, że dziecko jest gotowe na nawiązanie relacji. Jeśli rączka się cofnie – zdecydowanie nie, jeśli maluch niepewnie będzie badał nasz palec – jeszcze się waha.

Dla osób pracujących z dziećmi/rodzinami:

Wszystko tak, jak powyżej plus jedna rzecz. Skoro pracujecie z rodzinami, to po pierwsze możemy pomóc im zrozumieć, czym jest nieśmiałość, aby mogli wspierać swoje dziecko. Po drugie – skoro dziecko jest onieśmielone, tzn. że poziom separacji od rodzica w danym momencie go przerasta. Warto zachęcić rodzica do bliskości z maluchem, wzięcia go na ręce, przytulenia.

Dziecko, którego nieśmiałość nie była szanowana, któremu nie dano przestrzeni na jej przeżywanie, będzie nieustannie doświadczało jej w swoim dorosłym życiu. Nawet jeśli na zewnątrz będzie przyjmowało maskę niewzruszonego, w jego sercu wciąż żywe będą pytania: „Czy jestem bezpieczny? Czy mnie nie odrzucą? Czy jest sens, abym pokazywał siebie takim, jakim jestem?”.

Na wszystko w życiu jest czas i miejsce. Popychanie dziecka do śmiałości może je zachęcić do otwartości na nowe relacje tylko w jednej sytuacji – kiedy poczuje ono, że więzi z opiekunami są tak słabe, że pora szukać sobie nowych. To z pewnością nie jest celem rodziców, zatem można uznać, że jakiekolwiek naciski na dziecko zawsze są kiepskim pomysłem. Spokoju i pewności siebie w dorosłym życiu nie będzie bowiem doznawał ten, kto nie doświadczył tego w dzieciństwie, w dających poczucie bezpieczeństwa i ochrony ramionach rodzica. Zbyt wcześnie wyrzucony z gniazda pisklak runie w dół, nie mając szans choćby przez chwilę poczuć wiatru w skrzydłach. Jednak ten, który opuści je w odpowiednim czasie, poszybuje na podbój świata.

Avatar photo

Autor/ka: Joanna Bylinka-Stoch i Michael Stoch

Psycholożka i coach. Polsko-kanadyjskie małżeństwo, które cieszy się życiem, bliskością, córeczką i swoją pasją – odkrywaniem prawd życiowych. Realizują ją poprzez blog The Good Question. Założyli go dla ludzi, którym zależy na rozwoju, bliskich relacjach i szczęśliwym życiu. Poza blogiem prowadzą warsztaty i szkolenia. Zajmują się psychologią rozwoju dorosłych i terapią więzi rodzinnej. Jako pierwsi w Polsce bazują na rozbudowanej przez dr Gordona Neufelda teorii więzi oraz na propagowanym przez niego podejściu do wspierania potencjału rozwojowego człowieka (szkolą się w The Neufeld Institute w Kanadzie). Pracują również jako coachowie, szczególnie zdrowia i dla par. Poza pracą z ludźmi zajmują się naukową konsultacją przekładów książek, tłumaczeniami, pisaniem artykułów do czasopism (m.in. Magazyn Gaga, Zwierciadło) oraz pisaniem tekstów dla Fundacji Wiemy Co Jemy.

4 odpowiedzi na “Co każdy człowiek powinien wiedzieć o nieśmiałości?”

Z niepokojem przeczytałam Państwa tekst. Jestem rodzicem „po drugiej stronie barykady”- moje dziecko cechuje totalny brak nieśmiałości, co wynika z zaburzeń ze spektrum autyzmu. Czytając ten tekst wzbudza on u mnie poczucie winy, ze z nasza więzią jest coś nie tak, ze może mimo bycia razem 24h/D w pierwszych 2 latach życia, coś poszło nie tak? Mam wrażenie ze Autorzy próbują tłumaczyć Rodzicom nieśmiałych dzieci ze to jest super cecha, ale porównywanie z przeciwnym biegunem i od razu diagnoza dziewczynki po jednym pobycie w przedszkolu nie wzbudza mojego zaufania do Państwa jako profesjonalistów. W ogóle nie lubię takiego podejścia „wyostrzania” jakiejś cechy poprzez deprecjonowanie innej, to jest krzywdzące.

Wszystko fajnie, tylko jedna uwaga – niech obca osoba nie dotyka dłoni niemowlaka!
W domu jescze ok, ale na zewnątrz? Ręce brudne, a małych rączki pcha do buzi.

Nie udzielajcie takich rad

Witam,
Moj syn ma 5 lat i od jakiegoś czasu zrobil się bardzo nieśmiały. Odpowiada zdawkowo na pytania i zazwyczaj patrzy w podłogę jak rozmawia z kimś obcym. Dzisiaj Pani z przedszkola zwróciła mi uwagę, że syn nie patrzył się na Pania Dyrektor podczas jakieś rozmowy tylko na bok i zwróciła mu uwagę, że to bardzo nieładnie. Czy jej zachowanie było prawidłowe? Pamiętam, że ja tez jako dziecko byłam bardzo niesmiala. Syn w kontaktach ze znajomymi osobami jest gadatliwy, wesoly i bardzo śmiały (czasami aż nadto). Czy moglo się coś wydarzyć, że stal się taki wstydliwy wobec obcych? Rozmawiam z nim dużo ale twierdzi, że wszystko jest ok.

Moja 2,5 letnia córka również jest śmiała. Od począku jestem z nią w domu, mąż również. Wyrasta w atmosferze bliskości, ciepła i zaufania. Jesteśmy psychologami i zajmujemy się okresem rozwojowym dzieci. Nigdy nie była zawstydzana, okłamywana, czy poniżana. Jej przebojowość, ciekawość świata i otwartość wynika z żywego zainteresowania jej najbliższych osób. Rownież nie podoba mi się jednostkowy przykład, anegdotyczny wręcz. Bardziej martwią mnie dzieci chowające się za rodzicem, zalęknione, nie potrafiące nawiązać prostej interakcji społecznej lub nawet pomachać na pożegnanie. Najczęściej takie zachowania obserwuje u dzieci żłobkowych albo wczesnoprzedszkolnych. Styl bezpieczny cechuje wiara w to, że ludzie są dobrzy. W tym tekście jakoś to wszystko dziwnie wybrzmiewa. Po paru akapitach odpuściłam czytanie, bo jest nieprofesjonalny i napisany ze swojej perspektywy, a nie w oparciu o dorobek naukowy czy rzetelną literaturę.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.