Właściwych, czyli takich, w których dzieci będą w stanie rozwijać swój potencjał adekwatnie do aktualnych możliwości. Muszą mieć bezpieczną przestrzeń, zasady obowiązujące w tej przestrzeni, a także program i pomoce dydaktyczne.

Gotowość szkolną zazwyczaj rozważa się jako stopień spełniania przez dziecko pewnych kryteriów. Warto jednak popatrzeć na to z całkiem innej perspektywy i zastanowić się, jakie warunki spełnia szkoła, aby zapewnić wszechstronny i zindywidualizowany program każdemu uczniowi, dostosowany do jego aktualnego rozwoju i potrzeb. Dla pedagogów gestalt to drugie kryterium jest bez wątpienia bliższe.

[natuli2]

Dlaczego? Ponieważ dzieci rozwijają się w różnym tempie i rzadko jest to rozwój równomierny. Kiedy trafiają do pierwszej klasy, część z nich bez problemu czyta i pisze, innym trudność sprawia odwzorowanie literki. I jedne i drugie będą zaklasyfikowane jako dzieci, które osiągnęły dojrzałość szkolną. Jeszcze większe różnice, w dodatku trudniejsze do obiektywnej weryfikacji, mogą dotyczyć rozwoju emocjonalno-społecznego.

Podstawowe pojęcia pedagogiki gestalt w kontekście dojrzałości szkolnej dziecka

Psychologia gestalt stoi na stanowisku, że ważne jest widzenie człowieka całościowo. Całość to coś więcej niż suma części. Dlatego dojrzałość szkolną rozpatruje się, biorąc pod uwagę nie tylko sumę wyników testów. Ważniejszy od wyników jest kontakt z dzieckiem i jego rodziną, jego motywacja, radzenie sobie z obszarami, które w teście wypadły słabiej.

W psychologii gestalt nie rozpatruje się gotowości szkolnej dziecka, bez brania pod uwagę gotowości rodzica. Zdarza się, że przekonanie rodzica o tym, czy dziecko poradzi/nie poradzi sobie w szkole, wpływa na zachowanie dziecka. Kiedy psycholog diagnozuje, że dziecko poradzi sobie w szkole, zaczyna pracować nad lękiem rodzica. Tak, aby nie zakłócał on naturalnego rozwoju dziecka.

W nurcie gestalt można wyróżnić 3 aspekty funkcjonowania (ciało-umysł-emocje), których harmonijny rozwój wpływa na poczucie spójności i satysfakcji w życiu. Podobne kryteria brane są pod uwagę w ocenie dojrzałości szkolnej stosowanej przez nauczycieli przedszkolnych i psychologów.

1. Ciało

– w przypadku dzieci przystępujących do edukacji szkolnej, bierze się pod uwagę szczególnie rozwój motoryki dużej i małej. Warto pamiętać o motoryce dużej, ponieważ dopiero wtedy możemy zakładać, że dziecko w naturalny sposób przejdzie do koordynacji ręka-oko. Na motorykę dużą składa się prawidłowa postawa ciała, umiejętność regulowania napięcia mięśniowego (siedzenie w ławce, męczliwość, docelowe napięcia w ręce przy trzymaniu ołówka i odpowiedni nacisk), wyczuwanie własnego ciała, doskonalenie procesów pobudzania i hamowania (które wpływają na umiejętność skupienia się), ćwiczenia związane z pamięcią ruchową (które przekładają się na umiejętność rysowania i pisania).

2. Umysł

– w przypadku rozpatrywania dojrzałości szkolnej należy wziąć pod uwagę zarówno rozwój poznawczy, jak i przekonania związane z postrzeganiem siebie i oceną swoich kompetencji. W zakresie funkcji poznawczych bierzemy pod uwagę funkcję uwagi, m.in. jej koncentrację czy selektywność (np. umiejętność usłyszenia głosu nauczyciela w ogólnym szumie, który panuje w klasie), funkcje wzrokowo-przestrzenne i słuchowo-językowe, stopień opanowania pewnych operacji umysłowych, takich jak uogólnianie, zależności przyczynowo-skutkowe, rozwój pojęć matematycznych (czas, przestrzeń, ilość) i rozwój języka. Wiedza, którą dziecko zdobywa w domu i szkole jest mapą, na którą łatwiej jest nałożyć kolejne dane, które dziecko zdobywa w czasie edukacji szkolnej (kiedy zna pewne pojęcia, łatwiej mu nauczyć się kolejnych, „przyklejając” niejako jedne informacje do drugich). Najbardziej oczywiste wydaje się to, że przekonania, które dziecko gromadzi na swój temat oraz otaczającej go rzeczywistości, mogą wpłynąć na powodzenie w szkole (poczucie własnej wartości, rozpoznanie własnych kompetencji itp.).

3. Emocje

– szerzej: rozwój emocjonalno-społeczny. W ramach tego obszaru mieści się szereg umiejętności związanych z rozpoznawaniem, nazywaniem i radzeniem sobie z emocjami oraz umiejętności dotyczące nawiązywania i utrzymywania satysfakcjonujących relacji społecznych. Kiedy dziecko idzie do szkoły będzie się czuło pewniej, jeśli będzie posiadało kompetencje społeczne ułatwiające mu kontakt z innymi dziećmi (empatia, asertywność, umiejętność współpracy, znajomość reguł społecznych i umiejętność odpowiedniego zachowania w sytuacjach społecznych), będzie gotowe na rozstanie z rodzicem lub inną ważną dla niego osobą, będzie umiało zadbać o swoje potrzeby (np. zwrócić się o pomoc do nauczyciela lub kolegi). Ważna jest także umiejętność adaptacji do nowych sytuacji, radzenia sobie w nowej przestrzeni.

Spojrzenie holistyczne

Harmonijny rozwój ciała, emocji i umysłu ułatwia funkcjonowanie w każdym obszarze życia i przekłada się na lepszą adaptację dziecka w szkole. Dla gestaltystów oczywiste jest, że jeśli jedna ze sfer będzie zaniedbana, odbije się to na innej. Najczęściej i najłatwiej zaobserwować zmiany w ciele, spowodowane różnego rodzaju napięciami emocjonalnymi, które swoje odzwierciedlenie znajdują w napięciach mięśniowych. Równie powszechne są problemy z funkcjami poznawczymi, wynikającymi również z napięcia emocjonalnego (np. problemy z koncentracją).

Aby stwierdzić czy dziecko jest gotowe do pójścia do szkoły, warto popatrzeć na nie i jego otoczenie w sposób holistyczny. Spójrzmy jak rozwija się nie tylko w sferze umysłu, ale również w sferze ciała i emocji. Popatrzmy na dojrzałość szkolną systemu, w którym się znajduje – czy na posłanie dziecka do szkoły gotowa jest rodzina, czy na przyjęcie tego konkretnego dziecka gotowa jest dana szkoła.

Zapewnienie adekwatnych do potrzeb dziecka możliwości rozwoju jest sprawą kluczową. Gdyby podążać za konkretnymi potrzebami dzieci, nauka w szkole byłaby dużo bardziej satysfakcjonująca. Jeśli będziemy uważnie przyglądać się ich naturalnemu rozwojowi, zachęcimy je w ten sposób do pokonywania trudności dostosowanych do możliwości. Dzięki temu dziecko będzie mogło coraz lepiej poznawać siebie, swoje możliwości, zainteresowania oraz uczyć się odpowiedzialności za własne wybory i decyzje. To właśnie nacisk na branie odpowiedzialności za własne wybory i decyzje wyróżnia pedagogikę gestaltod tradycyjnych nurtów w wychowaniu. Aby jednak taki proces mógł nastąpić, trzeba zadbać o właściwe warunki rozwoju. Dlatego – w tym kontekście – mniej ważna jest gotowości szkolna dziecka, a dużo ważniejsza – gotowość szkoły na stworzenie odpowiednich warunków do rozwoju indywidualnego każdego człowieka.