Pozwólmy dzieciom jeść samodzielnie! Najważniejsze informacje o rozszerzaniu diety.

Jak rozpoznać, że dziecko jest gotowe na rozszerzanie diety?

Istnieją 3 oznaki gotowości dziecka na wprowadzenie do jego diety pokarmów stałych (zwanych również uzupełniającymi, z racji tego, że głównym pokarmem wciąż powinno być mleko mamy):

1. Umiejętność siedzenia z podparciem

Mowa o siedzeniu, a nie siadaniu (ta druga zdolność nabywana jest później, około 8 miesiąca życia). Umiejętność siedzenia kształtuje się stopniowo, począwszy od 3 miesiąca życia, i uzależniona jest od siły mięśni tułowia oraz zdolności do utrzymywania głowy w pozycji pionowej. (1) Dlatego też niektóre dzieci siedzą stabilnie (kontrolując głowę, barki i szyję) już około 4 miesiąca życia, a inne później. Bardzo ważne jest, by podczas jedzenia plecy dziecka i podłoga tworzyły kąt 90°, żeby w ten sposób zmniejszyć ryzyko zadławienia. Dlatego bezwzględnie zakazane jest sadzanie dziecka na czas posiłku do bujaczków czy fotelików z podparciem odchylonym do tyłu. 

2. Zanik odruchu wypychania wszystkiego z ust, umiejętność żucia i gryzienia

Do około 6 m.ż.  podstawowe umiejętności dziecka związane z przyjmowaniem pokarmu to ssanie i połykanie. Stopniowo, z wiekiem dziecka, zmniejsza się odruch ssania i wypychania automatycznie pokarmu językiem. Przesuwa się również odruch wymiotny – w stronę tylnej części języka. Są to pierwsze oznaki gotowości na przyjęcie nowych pokarmów. Do tego po pewnym czasie, około 7- 12 m.ż. dochodzi żucie, gryzienie i ruchy warg umożliwiające ściągnięcie pokarmu z łyżeczki.(2) Tych ostatnich umiejętności (zwłaszcza przeżuwanie, rozdrabnianie pokarmu) dziecko uczy się  i doskonali je w trakcie rozszerzania diety, dlatego tak ważne jest proponowanie od samego początku pokarmów o różnej konsystencji. 

3. Zainteresowanie jedzeniem

Jeżeli dziecko z ciekawością przygląda się nam podczas spożywania posiłków, wyciąga rączki, chwyta jedzenie i wkłada je do ust, to w połączeniu z wcześniej wymienionymi punktami, wykazuje gotowość do rozszerzania diety. Samo zainteresowanie o niczym nie świadczy, czyli, jeśli dziecko nie siedzi stabilnie, ma odruch wypychania wszystkiego z ust, ale wyciąga rączkę w stronę jedzenia, to nie jest to gotowość na przyjęcie nowego pokarmu. Dopiero gdy wszystkie elementy są spełnione, możemy zaproponować dziecku coś innego niż mleko mamy. 

Dlaczego samodzielne jedzenie ma znaczenie?

Gdy dziecko jest już w pełni gotowe na rozszerzanie diety, warto pozwolić mu na samodzielne jedzenie. Dzieci, które mogą poznawać pokarmy wszystkimi zmysłami, mają w przyszłości rzadziej problemy z jedzeniem  i szybciej uczą się rozpoznawać oznaki głodu i sytości. Chętnie sięgają po proponowane nowości, co zwiększa szanse na poznanie różnorodnych smaków. Samodzielne jedzenie ma także ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka, a dokładniej dla: motoryki małej, prawidłowego mówienia i pisania, a także dla właściwego rozwoju funkcji poznawczych (m.in. procesy sensoryczne i koncentracja). 

Pierwsze ćwiczenia dla małych rączek:

Motoryka mała to inaczej sprawności dłoni i palców w zakresie precyzji, koordynacji i szybkości ruchów. Wszelkie czynności związane z chwytaniem jedzenia, rozrzucaniem go, rozgniataniem w rączkach, rozmazywaniem po stole, to nie tylko zabawa, a ciężka praca
i nauka. Dziecko uczy się trzymać określone produkty, sprawdza, ile siły musi włożyć w ich rozgniecenie, poznaje nowe faktury, by po jakimś czasie móc je rozpoznawać i korzystać ze zdobytej wiedzy. 

Samodzielne jedzenie ułatwia również ćwiczenie tzw. chwytu nożycowego i chwytu pęsetowego:

Chwyt nożycowy

wykształca się w okolicach 7-8 m.ż. i polega na uaktywnieniu kciuka we wszelkich czynnościach manipulacyjnych wykonywanych rękoma. Kciuk nie jest jeszcze przeciwstawiany pozostałym palcom, a jego ruchy polegają na przywodzeniu i odwodzeniu (stąd skojarzenie z nożycami). 

Chwyt pęsetowy

tuż po chwycie nożycowym, około 9 m.ż. zaobserwować można nowy rodzaj chwytu zwany pęsetowym (lub opuszkowym). Polega on na przeciwstawieniu kciuka pozostałym palcom. Dziecko zaczyna nabywać umiejętność łapania małych rzeczy między kciuk a palec wskazujący. Wtedy możliwość samodzielnego jedzenia ryżu, groszku, kasz, okruszków chleba, rodzynek i innych drobnych pokarmów to idealny sposób na utrwalanie chwytu pęsetowego i prawidłowy rozwój funkcji dłoni.  

Dodatkowo, warto pamiętać, że doskonalenie nowych ruchów palców  i próby kierowania jedzenia z rączek do ust to świetny sposób na ćwiczenie koncentracji i koordynacji ręka-oko, mających podstawowe znaczenie w późniejszej nauce pisania. 

Co ma wspólnego samodzielne jedzenie z rozwojem mowy?

Co bardzo ważne, od sprawności rąk i palców zależą ruchy warg i języka. Dla mówienia, czyli wypowiadania głosek, sylab, słów, zdań oraz rozbudowanych wypowiedzi, istotny jest rozwój motoryki całego ciała, szczególnie motoryki małej (rozwój funkcji rąk).(3) Wynika to z  budowy naszego mózgu: w korze mózgowej ośrodki  odpowiedzialne za czynności ruchowe rąk znajdują w niedalekim sąsiedztwie ośrodków odpowiedzialnych za ruchy artykulacyjne. Opóźnienia w rozwoju psychoruchowym mogą zatem przyczynić się do opóźnienia rozwoju mowy. Działa to też w drugą stronę: ułatwiając dziecku nabywanie umiejętności w obrębie małej motoryki, np.: umożliwiając samodzielne jedzenie, pomagamy mu w nabywaniu zdolności mówienia.  

Łyżka, kubeczek, miseczka – równie ważne jak samo jedzenie 

Nie oznacza to jednak, że musimy całkowicie zrezygnować z używania łyżeczki. Wręcz przeciwnie. Ruchy artykulacyjne, czyli związane z mową, są odwzorowaniem ruchów warg, języka, podniebienia, policzków i żuchwy, które wykonujemy podczas jedzenia sztućcami. Nauka picia z kubka oraz pierwsze próby chwytania i trzymania łyżeczki oraz widelca są zalecane przez logopedów już w okresie niemowlęcym. Nauka picia i jedzenia odbywająca się w formie zabawy jest dla dziecka cennym doświadczeniem i treningiem małych rączek i paluszków. Eksperymenty
z wykorzystaniem pierwszych narzędzi wpływają korzystnie na rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej oraz rozwój mowy dziecka. (4) Przyjmowanie pokarmów z łyżeczki oraz picie napojów z kubeczka to swego rodzaju trening mięśni odpowiedzialnych za prawidłową wymowę. Warto jednak wiedzieć, jakie łyżkę, kubeczek i miseczkę wybrać, żeby dziecko w tym procesie wspierać.

Łyżeczka na start 

Łyżeczka dla malucha powinna być przede wszystkim mała i miękka, żeby łatwo można było nią manipulować bez zagrożenia uszkodzenia delikatnych dziąsełek i małych ząbków. Materiałem, który spełnia te warunki, a dodatkowo nie absorbuje bakterii, grzybów czy pleśni jest silikon spożywczy (hipoalergiczny, wolny od BPA, PVC, ołowiu czy ftalanów). I to właśnie z niego wykonane są innowacyjne Tiny Spoon amerykańskiej marki EZPZ. Tiny Spoon posiadają również delikatne wygięcie, które pomaga w nauce domykania ust oraz cztery wypustki na krawędzi wewnętrznej, by stymulować sensorycznie usta, dziąsła/ząbki dziecka i w ten sposób zapobiegać zadławieniu się. Taka łyżeczka sprawdzi się zarówno podczas karmienia dziecka przez rodzica, jaki w trakcie samodzielnych prób jedzenia. Jeśli chcemy podawać dziecku pokarm łyżeczką, należy pamiętać, że powinniśmy siedzieć naprzeciwko niego i kierować łyżeczkę poziomo do ust, lekko dociskając nią środek języka. To ostatnie działa aktywizująco na język i wargi i ułatwia zgarnięcie pokarmu z łyżeczki. Jednocześnie, przez cały okres rozszerzania diety warto umożliwić dziecku samodzielną manipulację łyżeczką, zabawę nią, aby ostatecznie około 12-14 m.ż. zaobserwować pierwsze udane próby jedzenia łyżką. 

Dlaczego prawidłowy dobór łyżeczki jest tak ważny?

Przede wszystkim dlatego, że zbyt duża i głęboka łyżeczka utrudnia manipulację rączkami, jak i językiem w ustach, zwiększa ryzyko zadławienia się oraz uszkodzenia jamy ustnej czy rozpulchnionych podczas ząbkowania dziąseł i ostatecznie zniechęca dziecko do podejmowania kolejnych prób jedzenia za pomocą łyżki. Ponadto otwieranie ust w celu ściągnięcia pokarmu z łyżeczki, aktywuje mięśnie okrężne ust odpowiedzialne m.in. za prawidłową artykulację samogłosek i wielu spółgłosek (np.: ś, ć, ż) i optymalny rozmiar łyżeczki ma tu ogromne znaczenie: za mała nie będzie wystarczająco aktywować tych mięśni, a za duża noże je przeciążyć. Tiny Spoon została zaprojektowana przez specjalistę w dziedzinie logopedii i żywienia dzieci i jej kształt jest idealnie dopasowany do ust małego dziecka.

Kubek do picia (zamiast butelki)

Poza łyżeczką warto również na czas rozszerzania diety zaopatrzyć się w odpowiedni kubeczek do picia. Najlepiej zrezygnować z podawania płynów butelką. Po pierwsze odruch ssania stopniowo zanika, więc butelka nie jest już potrzebna, a po drugie zbyt długie karmienie dziecka butelką może przyczynić się do powstania wad zgryzu.

Silikonowy Tiny Cup amerykańskiej marki EZPZ jest tak samo jak łyżeczka dostosowany do potrzeb dziecka. Wygodny w trzymaniu (antypoślizgowa powierzchnia), lekki, idealny dla małych ust, z kątem nachylenia wewnętrznej płaszczyzny minimalizującym ryzyko zadławienia się i wspierającym utrzymanie właściwej pozycji podczas picia. Dodatkowo podstawa z wypustkami chroni przed przewracaniem się kubeczka i rozlewaniem płynów oraz gwarantuje dziecku doznania sensoryczne, stymulując zmysł dotyku. Co najważniejsze kubeczek jest całkowicie otwarty, więc dziecko, pijąc z niego, trenuje wszystkie mięśnie ust, żuchwy, języka i policzków, uczy się regulowania ilości przyjmowanych płynów i koordynacji picia z oddychaniem i połykaniem. 

Bezpieczna miseczka

Ostatnim elementem wyprawki na czas rozszerzania diety jest odpowiednio dobrana miseczka. Przede wszystkim zwracamy uwagę na bezpieczeństwo dziecka. Miseczka musi być lekka, wykonana z nietłukącego się materiału i stabilna (żeby uniknąć wylewania się zawartości na dziecko). Silikonowa Tiny Bowl jest wygodna, stabilna (przytwierdza się ją do podłoża) i dostosowana do małych rączek. Kształt miseczki umożliwia niemowlętom widzenie jej zawartości, co ułatwia tym samym koordynację wzrokowo-ruchową oraz jedzenie paluszkami. Wysokość miseczki umożliwia swobodne wyjmowanie z niej pokarmu również za pomocą sztućców.  Można w niej serwować zarówno zimne jak i ciepłe dania. Tak samo jak Tiny Spoon i Tiny Cup jest łatwa w myciu (wystarczy ciepła woda z mydłem) i można ją podgrzewać w mikrofalówce.  

Dla kształtowania nawyków oraz przez wzgląd na rozwój motoryki małej u dziecka, dobrym rozwiązaniem wydaje się, gdy maluch od razu uczy się sięgać po jedzenie z miseczki, zamiast na przykład prosto z tacki krzesełka do karmienia.

Rozszerzanie diety to ważny czas dla dziecka. Nie tylko poznaje on nowe smaki, faktury, konsystencje, ale przede wszystkim rozwija swoje zdolności poznawcze, przygotowuje się do mówienia i pisania, a także udoskonala funkcje rączek. Rozpoznanie gotowości dziecka na wprowadzanie nowych pokarmów, umożliwienie mu samodzielnego jedzenia oraz dobór odpowiednich: łyżeczki, miseczki i kubeczka to trzy podstawowe kroki, które warto podjąć w tym wyjątkowym okresie jako rodzic. 

Przypisy:

(1) J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka. Od noworodka do 6. roku życia, Wydawnictwo Edukacyjne Kraków, Kraków 2007, s. 24.

(2):https://ptp.edu.pl/files/Standardy_Medyczne_2014_Zalecenia_ywienia_.pdfs. 330.

(3) i (4) A. Skiba, Rozwój maluszka w małym paluszku. Rozwój dziecka od 0 do 3 lat. Pytania, odpowiedzi i krótkie wyjaśnienia. Dla rodziców i terapeutów, Wydawnictwo Continuo, Wrocław 2018, s. 98, 100.