Systemy wychowawcze, cz.3 – Lew Wygotski

Lew Wygotski, wybitny rosyjski psycholog, mimo krótkiego życia dokonał przełomu w psychologii rozwojowej. Jego teoria do dziś inspiruje psychologów na całym świecie, choć przez ponad dwadzieścia lat jego prace były zakazane w stalinowskiej Rosji. Dziś prace Wygotskiego są jednym z ważniejszych źródeł inspiracji dla współczesnej psychologii rozwojowej.

Głębia i zakres jego wizji edukacyjnej zdumiały kręgi akademickie na całym świecie. Amerykański naukowiec Stephen Toulmin nazwał go „Mozartem psychologii”.

Klucz do inteligencji:

Wygotski uważał, że edukacja nie polega na samym przyswojeniu określonej wiedzy, ale na rozwijaniu u dzieci umiejętności uczenia się. Zdolność dziecka do jasnego i kreatywnego myślenia, planowania, realizowania tych planów i komunikacji jest o wiele ważniejsza od wiedzy jako takiej. Przyswajanie wiedzy będzie bowiem nieporównywalnie łatwiejsze, jeśli wiemy, jak się uczyć. Wygotski uważał, że można to osiągnąć oddając dzieciom do użytku „kulturowe narzędzia myślenia i tworzenia”, taki zestaw narzędzi intelektualnych, które służą do poszerzania naszych zdolności umysłowych. Narzędzia te to: znaki, symbole, a przede wszystkim język, które wykorzystujemy do codziennego komunikowania się i analizowania rzeczywistości. Do ćwiczeń zaś wykorzystuje systemy oparte na obrazie – łatwym do zrozumienia dla dziecka i uniwersalnym, równocześnie stymulującym użycie języka.

Wygotski wierzył, że celem edukacji jest przedstawienie dzieciom pełnego zakresu takich narzędzi i pokazanie im, jak je stosować do szybkiego i skutecznego analizowania rzeczywistości. Stosując je od najmłodszych lat, dzieci automatycznie rozwijają swoje umiejętności. Im lepiej dziecko potrafi przyswoić sobie ten swoisty język wypracowany przez ludzkość w ciągu stuleci, tym większe są jego zdolności w danej dziedzinie. Dzieci zaczynają wtedy planować i organizować swoje działania, otwarcie przedstawiają swój punkt widzenia, znajdują niestandardowe rozwiązania problemów, wierzą w siebie i swoje własne umiejętności.

Klucz do zrozumienia:

Głównym założeniem najsławniejszej pracy Wygotskiego jest wzajemne powiązanie myśli i języka. W trakcie zabawy małe dzieci na bieżąco komentują przecież rozwój akcji: „A teraz pociąg jedzie dookoła wieży i uderza w wieżę, och nie – wieża się rozpada…”. Wygotski nazwał to monologiem zewnętrznym. Z czasem monolog zewnętrzny staje się monologiem wewnętrznym, przybierającym formę myśli. Tym samym opanowana przez dziecko mowa, staje się podstawową strukturą jego myślenia. Oznacza to, że rozwój myśli jest w dużym stopniu determinowany zdolnościami językowymi dziecka. Zaś zasób słownictwa dziecka zależy w największej mierze od jego codziennych doświadczeń. Tak więc jedną z najważniejszych funkcji edukacji powinno być wspieranie rozwoju bogatego i efektywnego języka mówionego dziecka.

Wygotski twierdził, że to nauczyciel odgrywa kluczową rolę w edukacji dziecka. Nauczyciel powinien tak kierować zajęciami, by nakłaniać dziecko do podejmowania zadań przekraczających nieco jego obecne możliwości. Dzięki takiej zdrowej inspiracji dzieci mogą wykonywać zadania wykraczające poza ich umiejętności, czego bez pomocy nauczyciela nie mogłyby dokonać.

Zabawa jest nauką – strefa bliskiego rozwoju:

„Strefa najbliższego rozwoju” stanowi  obszar, który dla dziecka jest jeszcze nieznany, ale dostępny dla jego możliwości. Zadania stawiane dziecku, które stanowią strefę najbliższego rozwoju są dla niego wyzwaniem i wymagają wysiłku, aby mogło się z nimi zmierzyć. Dzięki temu dziecko stale się rozwija oraz ma poczucie sukcesu, co bardzo pozytywnie wpływa na poczucie jego własnej wartości.
W swoim ostatnim wykładzie „Zabawa i Rozwój Psychologiczny Dziecka” Wygotski podkreślał znaczenie zabawy w najmłodszym wieku: „Zabawa tworzy „Strefę bliskiego rozwoju” dziecka. To właśnie w trakcie zabawy dziecko zawsze zachowuje się ponad swój wiek, wychodzi poza swoje codzienne zachowania, jest twórcze i kreatywne”.

W teorii Wygotskiego zabawa odgrywała w procesie edukacji podstawową rolę. W czasie zabawy bowiem dzieci są bardzo mocno zaangażowane w wyobrażone sytuacje, w których z jednej strony przyjmują określone role, z drugiej strony zaś same wyznaczają obowiązujące w niej zasady. Kiedy na przykład bawią się „w rodzinę”, przyjmują określone role, które z góry determinują ich działania. Zabawa taka prowadzi zatem do większego poziomu samokontroli, gdyż wszystkie działania dzieci są określone przez zasady gry, które same sobie przecież stworzyły. Gdy dzieci angażują się w zabawę, ich skupienie i zaangażowanie w spełnienie zadania jest znacznie większe, niż wtedy gdy przychodzi im wykonywanie działań „o charakterze akademickim”, czyli wymyślanych przez nauczyciela.

Klucz do nauki –  „Key to learning”:

Teoria Lwa Wygotskiego leży u podstawy nowatorskiego programu edukacyjnego dla dzieci w wieku 2,5-6 lat „Klucz do uczenia się”. Program ten od lat realizowany jest w Wielkiej Brytanii. Jego sukces i olbrzymie zainteresowanie środowiska specjalistów edukacji dziecięcej, sprawił, że został on sprowadzony do Polski, przetłumaczony na nasz język oraz dostosowany do polskich realiów i potrzeb.

Program „Klucz do uczenia się” ma za zadanie rozwijać u dziecka 3 podstawowe umiejętności: SAMOREGULACJI, POZNAWCZE, KOMUNIKATYWNE.

Umiejętności samoregulacji:

dziecko uczy się umiejętności tworzenia i realizacji planów oraz niezbędnych zachowań

• ruchu lub bezruchu ciała
• skupienia uwagi
• określenia zachowań
• koordynacji wewnętrznych i zewnętrznych bodźców
• określenie ograniczeń własnego ciała
• panowanie nad własnym zachowaniem

Dzięki ukształtowaniu takich zachowań dziecko nabywa zdolność kierowania własnymi myślami w sposób świadomy, celowy i zaplanowany po to, aby przejść do trudniejszych zadań. Dziecko z rozwiniętą samoregulacją potrafi „uczyć się na żądanie”:

• uczy się wtedy, kiedy nauczyciel tego wymaga
• uczy się tego, co powiedział nauczyciel
• jest ciekawe
• jest chętne do próbowania i podejmowania ryzyka
• chce się uczyć dla własnej przyjemności
• jest wytrwałe

Umiejętności poznawcze:

to rozwój intelektualny i kreatywny. Program „Klucz do uczenia się” rozwija u dziecka wszystkie rodzaje inteligencji

• matematyczno – logiczną
• ruchową
• językową
• wizualno – przestrzenną
• intrapersonalną (refleksyjną)
• interpersonalną
• przyrodniczą

Umiejętności komunikatywne:
to nabywanie przez dziecko umiejętności rozumienia innych i bycia rozumianym. Służy temu praca w parach, refleksja grupowa, praca zespołowa, wspólne sukcesy, wspólna zabawa, czy wcielanie się dziecka w różne role

*więcej o programie „Klucz do uczenia się”