Rozwój każdej funkcji człowieka trwa od poczęcia. Dziecko trzyletnie i starsze ma już złoty wiek rozwoju mowy za sobą, dlatego tak ważne jest wczesne wyłapanie nieprawidłowości w rozwoju, konsultacja logopedyczna oraz wprowadzenie ćwiczeń usprawniających i zapobiegających opóźnieniom rozwoju mowy.
Wszystkie dzieci przechodzą te same fazy rozwoju w identycznej kolejności, inne jest jednak tempo rozwoju, które zależy od dojrzałości i gotowości układu nerwowego.
Prawidłowa stymulacja otoczenia jest uzupełnieniem, gdy dziecko rozwija się prawidłowo. Specjaliści uważają, że u normalnie rozwijającego się dziecka pojawianie się poszczególnych stadiów rozwoju mowy może być przesunięte nawet o pół roku, jednak gdy skończy ono trzy lata, a wypowiada tylko kilka słów, należy skontaktować się ze specjalistą.
Rozwój mowy dziecka zależy od wielu czynników: funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, budowy narządów mowy, słuchu oraz środowiska, w którym się wychowuje.
Prawidłowy słuch
Podstawowym i niezbędnym warunkiem rozwoju mowy jest prawidłowy słuch. Ucho kształtuje się bardzo wcześnie, a słuch jest zmysłem najlepiej rozwiniętym w pierwszych trzech miesiącach życia – po urodzeniu dziecka jest całkowicie dojrzały i gotowy do pracy.
Między czwartym a piątym miesiącem życia płodowego dziecko zaczyna reagować na bodźce akustyczne. Odbiera charakterystyczne cechy dźwięków na drodze pozaakustycznej (melodię, akcent, rytm i natężenie). W ten sposób przyswaja sobie tzw. cechy prozodyczne mowy. Noworodek dysponuje już około trzymiesięcznym doświadczeniem akustycznym! Szczególnie dobrze słyszy i rozpoznaje głos matki oraz uderzenia jej serca. Dzieci, do których matki w życiu płodowym mówiły w swoim języku ojczystym, a po urodzeniu w innym, łatwiej uczyły się języka, z którym miały kontakt, będąc w brzuchu u mamy.
Mówmy do dziecka
Przez pierwsze lata słownik językowy i muzyczny dziecka zależy przede wszystkim od różnorodności wypowiadanych do niego słów, przeczytanych książek, wypowiadanych wierszyków, zabaw słownych. Jest intensywny, gdy ćwiczymy go w toku naturalnej, swobodnej rozmowy.
Trzeba pamiętać, że dziecko będzie mówić takim językiem, jakim do niego mówimy. Wypowiedzi dorosłych służą jako przykład do konstruowaniu własnych wypowiedzi dziecka.
Co wpływa na rozwój mowy dziecka:
- stan zdrowia dziecka
- poziom inteligencji
- status społeczno-ekonomiczny: dzieci z zamożniejszych warstw społeczno-ekonomicznych mają zwykle więcej zachęt do mówienia
- płeć: dziewczynki uczą się szybciej niż chłopcy, a ich słownik jest bogatszy
- chęć komunikowania się: im większe pragnienie komunikowania się z otoczeniem, tym większa motywacja do nauki mowy
- rodzina: kontakt z rodzinnym otoczeniem bezpośrednio wpływa na rozwój mowy dziecka, jej poprawność gramatyczną, zasób słów i intonację. Przyjemna atmosfera, spokój i troska o dziecko w rodzinie są doskonałym podłożem do zapobiegania dysfunkcjom mowy. Mówienie do dzieci „po dziecięcemu” może źle wpływać na rozwój ich mowy. Szczególnie destruktywne są niewłaściwe metody wychowawcze stosowane wobec dzieci leworęcznych, przestawianie ich na praworęczność w okresie intensywnego rozwoju mowy. W lewej półkuli mózgu dziecka powstaje dodatkowy ośrodek mowy, co wpływa hamująco na rozwój, ponieważ impulsy płynące z obu półkul zakłócają akt mowy
- wielkość rodziny i kolejność dziecka w rodzinie: dzieci pierworodne i te z mniej licznych rodzin zaczynają zwykle mówić wcześniej i osiągają lepszą sprawność, ponieważ rodzice poświęcają więcej czasu na to, aby współuczestniczyć w procesie przyswajania mowy
- szkodliwe sytuacje życia uczuciowego dziecka przyczyniają się do pogłębienia zaburzeń, np. instytucje opiekuńczo-lecznicze, domy dziecka, prewentoria
- kontakt z rówieśnikami: im częstsze są kontakty dziecka z rówieśnikami, tym większa jest jego motywacja do prawidłowego mówienia
- osobowość: dziecko dobrze przystosowane mówi zwykle lepiej niż słabo przystosowane
- brak kontaktów z otoczeniem również jest niekorzystny. Warto tu wspomnieć o roli przedszkola w kształtowaniu mowy. Przedszkole gwarantuje wczesne rozpoczęcie ćwiczeń oddechowych, fonacyjnych, logorytmicznych, usprawniających narządy mowy oraz artykulacyjnych, które skutecznie zapobiegają późniejszym wadom wymowy i wspierają jej rozwój.
Przyczyny zaburzeń mowy:
- brak naturalnego pędu do mowy i naśladownictwa oraz osłabienie uwagi
- brak dobrego wzorca:
około 30% rodziców ma zaburzenia mowy, które są słyszalne u ich dzieci. Wadliwa wymowa spowodowana jest najczęściej błędnym uczeniem się i w tym przypadku może być łatwo poprawiona
- choroby w pierwszym roku życia:
przyczyną mikrouszkodzeń mózgu, które mają istotny wpływ na rozwój mowy, są choroby przebyte w okresie niemowlęcym, leczone silnymi środkami. Nie bez wpływu na rozwój mowy są przeróżne infekcje gardła, uszu, górnych i dolnych dróg oddechowych. Wpływają one na osłabienie słuchu, strun głosowych, powodują zaburzenia głosu. Dzieci często chorujące, mające problemy np. z migdałkami, także mówią gorzej niż dzieci zdrowe - brak ruchu:
osłabienie ogólnej sprawności motorycznej wszystkich mięśni, a w tym mięśni narządów mowy. Dziecko, które nie ćwiczy narządów artykulacyjnych, a możliwe jest to tylko podczas mówienia i śmiania się, nie potrafi ich właściwie wykorzystać. Są one wówczas niesprawne i wpływają na zaburzenia mowy - wady zgryzu:
83,55% dzieci z wadami zgryzu ma również defekty mowy (w tym 87% wady wymowy, a ok. 13% opóźniony rozwój mowy) - choroby dziecka i wady wrodzone:
zdarza się, że dziecko rodzi się z rozszczepem wargi lub podniebienia. Czasem wada ta jest niewidoczna na zewnątrz, a może bardzo utrudniać karmienie piersią i w przyszłości spowodować, że w mowie dziecka będzie słychać charakterystyczny, nosowy poszum (nosowanie otwarte). Dlatego tak ważne jest to, by logopedzi byli na oddziałach noworodkowych i mogli zbadać budowę jamy ustnej dziecka - opóźnienie rozwoju umysłowego.
