1. Nowe Wychowanie według Korczaka

Jeden z czołowych przedstawicieli Nowego Wychowania wierzył w podmiotowość dzieci, w ich prawo do szacunku, życia w pokoju i w radości. Podkreślał, że wychowanie jest procesem opartym na partnerstwie, a nie dominacji jednej ze stron (w tradycyjnej edukacji to nauczyciel jest postacią dominującą, trudno tu mówić o jakimkolwiek partnerstwie). Tak pojmowane Nowe Wychowanie było stałym procesem poszukiwania dziecięcej wolności i sensu ludzkiego życia. Czy zawdzięczamy coś dzisiaj Korczakowi? Na pewno dyskusję na temat zasadności funkcjonowania szkoły w takiej formie, w jakiej działa ona teraz. Był on bowiem jedną z pierwszych osób, która radykalnie sprzeciwiała się przedmiotowemu traktowaniu nieletnich. Z tej głębokiej wiary w dziecko, jego kompetencje i prawa, zrodziło się najsłynniejsze zdanie Janusza Korczaka, po 100 latach od jego wygłoszenia wciąż tak bardzo aktualne: „Nie ma dzieci, są ludzie”.

2. Pedagogika waldorfska

Kolejny propagator idei podmiotowości dziecka w procesie wychowania i nauczania, Rudolf Steiner, sformułował zasady swojej pedagogiki na przełomie XIX i XX wieku. Według podstawowych jego założeń, szkoła powinna uwzględniać indywidualne właściwości psychiczne, potrzeby oraz zainteresowania dziecka, a także dawać mu możliwość twórczego działania. W przeciwieństwie do założeń korczakowskich, Steiner propagował jednak ideę pracy nauczyciela z uczniem nie na zasadach partnerskich – tylko poprzez naśladowanie. Nauczyciel w istniejących do dziś szkołach waldorfskich ma być dla uczniów godnym do naśladowania wzorem, który wystrzega się jednocześnie stosowania wobec podopiecznych pouczeń czy nakazów. Obok naśladowania, podstawą pracy pedagogiczno-wychowawczej jest też rytm i powtarzalność, wyznaczane m.in. cykle przyrodnicze. To właśnie przyroda odgrywa tu ważną rolę, co powoduje, że steinerowska koncepcja idealnie wpisuje się w holistyczny obraz świata, reprezentowany również przez J.J. Rousseau: “Człowiek jest podmiotem ciała, psychiki i ducha, żyjącym w nierozerwalnym związku ze środowiskiem społecznym i ekologicznym. Wchodząc w interakcje z tym środowiskiem zdobywa swoją tożsamość”.

3. Pedagogika Marii Montessori

Feministka, wizjonerka, jedna z pierwszych kobiet we Włoszech, która ukończyła studia wyższe. Maria Montessori to niezwykła postać początku ubiegłego wieku, której zawdzięczamy dziś przedszkola i szkoły prowadzone jej metodą – wolną od przymusu, sztywnych obowiązków czy kar. Ufająca dziecięcym kompetencjom, samodzielności oraz indywidualności każdego ze swoich uczniów, Montessori postanowiła uczyć dzieci przez działanie, dając im narzędzia do tego, by mogły rozwijać poszczególne kompetencje w ciszy, porządku i poszanowaniu pracy innych osób. Ze swojej idei utworzyła jedną z najbardziej popularnych koncepcji pedagogiki alternatywnej, z dużą skutecznością wybieraną i praktykowaną po dziś dzień.

4. Pedagogika według Wygotskiego

Nazywany „Mozartem psychologii” Lew Wygotski wierzył, że edukacja nie powinna polegać na samym przyswajaniu wiedzy, lecz rozwijaniu w dzieciach umiejętności uczenia się. U podstaw tej koncepcji leżała wiara w to, że zdolność dziecka do kreatywnego myślenia, planowania i komunikowania jest dużo ważniejsza, niż wiedza jako taka. Jedną z najważniejszych funkcji edukacji w tym nurcie było wspieranie rozwoju bogatego i efektywnego języka mówionego uczniów. Nauczyciel odgrywa tu kluczową rolę, kierując zajęciami tak, by zachęcić dziecko do podejmowania zadań przekraczających nieco jego obecne możliwości. Wszystko to w ramach zdrowej inspiracji, dzięki której młody uczeń mógł wciąż przekraczać siebie i zdobywać nowe kompetencje. W całym procesie edukacji jedną z najważniejszych kwestii była zabawa. To podczas zabawy bowiem udaje się dzieciom przekroczyć najwięcej swoich granic, osiągając najwyższy poziom twórczości i kreatywności.

5. Nowoczesna Szkoła Francuska Technik Freineta

Celestyn Freinet w swoich publikacjach nawoływał do lepszego poznania potrzeb dziecka, a także do zmiany stosunków między nauczycielem a uczniem. Pedagog miał wyzwalać w uczniach zaangażowanie, odpowiedzialność i twórczość. Jednym z podstawowych założeń tej pedagogiki była swobodna ekspresja, indywidualizacja w procesie wychowania oraz naturalny proces zdobywania doświadczeń przez uczniów. Ponownie wśród założeń pojawia się partnerstwo między nauczycielem a uczniem, choć nauczyciel rozumiany jest tu też jako animator samodzielnych poszukiwań podopiecznych. Dużą wagę przywiązywano do samodzielnej pracy, którą następnie nauczyciel kontrolował i poddawał ocenie.

6. Antypedagogika

Najważniejszą kwestią dla tego ruchu (kojarzonego głównie z niemieckimi uczonymi: Ekkehardem von Braunmuhl i Hubertusem von Schoenebeck) było równouprawnienie i przyznanie, że każdy człowiek od chwili urodzin jest suwerenną istotą. Wynikało stąd głębokie przekonanie o konieczności przyznania młodym ludziom wszelkich praw i przywilejów, przysługujących dorosłym. Nie bez powodu osoby związane z ruchem antypedagogicznym, nazywane były również Obrońcami Praw Dziecka. Według twórców antypedagogiki „dziecko z pewnością jest zdolne już od urodzenia wyczuwać to, co jest dla niego dobre”. Dlatego też, zadaniem dorosłego nie jest wychowywanie dziecka, a jego wspieranie na drodze do rozwoju. W tym rozumieniu, założenia tradycyjnej pedagogiki pojmowane były jako nietolerancyjne, nieufne, totalitarne, zmierzające do pozbawienia własnego Ja. Antypedagogika miała być na ten totalitaryzm odpowiedzią.

Foto: flikr.com/opengridscheduler