Jak rozpoznać nieprawidłowości w rozwoju wzroku dziecka (do 8 roku życia)

Każdy z nas oczekuje chwili gdy maluszek czujnie spojrzy nam w oczy, uśmiechnie się. Ten pierwszy kontakt, oczekiwana interakcja jest niezwykle ważna. Niemowlę bez trudu odczytuje nasz wyraz twarzy, która jest dla niego najatrakcyjniejszym bodźcem wzrokowym. Pamiętajmy o tym aranżując przestrzeń noworodka i niemowlęcia. Zdrowy układ wzrokowy dziecka nie potrzebuje dodatkowej stymulacji. 

Z czasem dziecko łączy bodziec wzrokowy z ruchem i jest w stanie wyruszyć, by odkrywać świat. Widzenie jest czymś oczywistym dla każdego, kto jest obdarzony tą zdolnością. Ważne by rodzice mieli świadomość, jak istotną rolę odgrywa prawidłowy rozwój wzroku w rozwoju niemowlęcia, a później małego dziecka.

Wzrok maluszka:

• dostarcza informacji, które nie są osiągalne innymi zmysłami;
• stymuluje rozwój ruchowy, pobudza do zabawy, prowokuje do przemieszczania się w kierunku bodźców;
• pobudza i ułatwia rozwój poznawczy i społeczny;
• ułatwia komunikację, szczególnie pozawerbalną;
• umacnia więzi między dzieckiem a opiekunem;
• ułatwia nabywanie umiejętności w zakresie samoobsługi;
• umożliwia integrowanie informacji pochodzących z innych zmysłów;
• umożliwia obserwowanie i zbieranie informacji o otaczającym świecie z większej odległości. Tylko wzrok dostarcza ciągłych, równoczesnych i całościowych informacji o świecie znajdującym się poza zasięgiem ręki;
• determinuje uważne skupianie się.

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Kiedy dziecko przychodzi na świat

Dziecko przychodząc na świat nie widzi, a jedynie pobiera sygnały wzrokowe. Zauważa ono powtarzalność obrazów i je zapamiętuje. W połączeniu z działaniem innych zmysłów uczy się wyodrębniania przedmiotów z otoczenia. Doskonali tym samym odbiornik – oko, system przekazywania informacji – układ wzrokowy i narzędzie analizy – mózg.
Oko dziecka w chwili przyjścia na świat nie jest w pełni ukształtowane, a jego rozwój jest uzależniony od dostępu do bodźców o jak najlepszej jakości.
Jeśli jakość obrazu jest zła lub niedoskonała we wczesnym okresie życia, to ogranicza możliwość prawidłowego rozwoju oka i układu wzrokowego. Dlatego też niewykryta wcześnie wada wrodzona, duża wada wzroku (wada refrakcji) czy problemy z prawidłowością funkcji wzrokowych powodują ograniczenie lub zatrzymanie rozwoju prawidłowych struktur oka (siatkówki) i układu wzrokowego.

Zaburzenia wzoku

Czujność rodziców i wczesna interwencja specjalistyczna są w stanie uchronić wzrok maluchów przed konsekwencjami zaburzeń na wczesnym etapie rozwoju.
Tu pojawia się rola profilaktycznych, przesiewowych badań wzroku prowadzonych zwykle tuż po urodzeniu dziecka, a później w okresie wczesnoszkolnym.
U dzieci urodzonych o czasie lekarz neonatolog sprawdza, czy źrenice zwężają się i rozszerzają pod wpływem światła i ocenia mięśnie okoruchowe. Szczegółowe badania wzroku przeprowadzane są tylko u dzieci urodzonych przed 36. tygodniem ciąży.

Mam świadomość, że kompleksowe przesiewowe badania z definicji muszą być łatwe w wykonaniu, przeprowadzane niekoniecznie przez specjalistę, a przede wszystkim powinny być tanie we wdrożeniu. Jednak wiele przypadków wad wrodzonych niewykrytych wcześnie przez neonatologów, a także wad refrakcji i funkcji wzrokowych niestwierdzonych przez pediatrów budzi niepokój, że dotychczas stosowane badania przesiewowe nie przynoszą oczekiwanych efektów.
Lekarze neonatolodzy powinni odbyć specjalistyczne szkolenia dające im możliwość wczesnego zdiagnozowania nieprawidłowości wzrokowych. Specjaliści pierwszego kontaktu – pediatrzy powinni mieć świadomość, że spoczywa na nich odpowiedzialność za rozwój wzroku i powodzenie ewentualnej rehabilitacji. Lekarze i pielęgniarki, którzy jako pierwsi mają kontakt z małymi pacjentami powinni mieć podstawy wiedzy wczesnego diagnozowania dysfunkcji wzroku u dzieci. Dziecko, które trafia na pierwszą wizytę do pediatry, powinno być badane pod kątem reakcji wzrokowych. Pediatra powinien ocenić wygląd gałek ocznych i ich ruchomość.

Czujność rodziców, świadomość i logika myślenia jest kluczowa w zauważeniu dysfunkcji. Jeśli zaobserwujecie nieprawidłowości opisane poniżej, natychmiast udajcie się do okulisty dziecięcego.

Jak rozpoznać nieprawidłowości w rozwoju wzroku

1 miesiąc życia:

• występuje widoczna różnica w wielkości gałek ocznych, wyglądzie oczu – przymglona rogówka, biała źrenica, smugi na źrenicy, nierówne źrenice, nierówna wielkość szpary powiekowej;
• oczy są w mimowolnym ruchu, cały czas „pływają” w różnych kierunkach;
• zamiast łez pojawia się wydzielina;
• oczy są zaczerwienione, łzawią;
• dziecko nie patrzy na twarze bliskich;
• dziecko często ma zamknięte oczy;
• jedna lub obie gałki oczne odchylają się od właściwego położenia w kierunku nosa, skroni, czoła;
• dziecko często uciska oczy/oko piąstką.

1 – 3 miesiąc życia:

• dziecko nie skupia lub słabo fiksuje wzrok na twarzach najbliższych, nie nawiązuje kontaktu wzrokowego;
• nie uśmiecha się w odpowiedzi na uśmiech;
• występuje nadwrażliwość na światło – mruży oczy, zamyka je, silnie zaciska powieki;
• reaguje z opóźnieniem na pokazywane zabawki;
• reaguje na bodźce, ruch nie na wprost twarzy, ale z boku głowy, w jej górnej bądź dolnej części;
• przygląda się własnej ręce tylko po jednej stronie ciała;
• oczy często zezują;
• oczy drgają w poziomie, pionie, naprzemiennie;
• wpatruje się w silne źródła światła np. żarówkę.

3 – 5 miesiąc życia:

• nie interesuje się zabawkami, nie wyciąga w ich kierunku ręki;
• nie reaguje na odbicie w lustrze;

5 – 7 miesiąc życia:

• brak lub słaba koordynacja ręka-oko;
• słabe skupianie wzroku;
• brak odruchu zbieżności przy patrzeniu na obiekty bliskie;
• preferencje jednego oka.

7 -12 miesiąc życia:

• nie patrzy na zabawki, którymi się bawi;
• nie interesuje się małymi obiektami, nie zauważa ich;
• nie interesuje się otoczeniem, nie obserwuje domowników;
• opóźniony rozwój ruchowy.

13 -18 miesiąc życia:

• nie interesuje się książkami, gazetami, obrazkami;
• nie porusza się w stronę zabawek.

1,5 roku – 3 rok życia:

• brak ciągłości w ruchach głowy i oczu;
• brak zainteresowania otoczeniem;
• podczas chodzenia potyka się o meble, zabawki, progi;
• niechętne przemieszcza się z miejsca na miejsce;

3 -5 rok życia:

• ma trudności z rozróżnianiem figur, tła co od kształtu, barw, wielkości;
• nie nazywa kolorów;
• przechyla głowę, lub nienaturalnie układa ciało i/lub głowę podczas oglądania telewizji, książek;
• mruży oczy, marszczy twarz, gdy obserwuje obiekty z większej odległości;
• ma trudności z prostymi czynnościami ruchowymi, np. chwytanie i rzucanie piłki oraz śledzenie toru jej ruchu, wchodzenie po schodach;
• szybko męczy się koncentrując wzrok, łączą się z tym bóle głowy, nudności, pieczenie i swędzenie oczu;
• zgłasza zamazywanie się obrazu.

5 -8 rok życia:

• trudności grafomotoryczne;
• trudności w nauce.

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Najistotniejszy czas dla rozwoju widzenia to okres od urodzenia do 6. roku życia. To czas, w którym prawidłowa reakcja rodzica, właściwa diagnoza specjalisty i sprawne działanie rehabilitacyjne dają duże szanse powodzenia. Warto zatem spoglądać maluchom w oczy i mieć na uwadze, że dzieci nigdy nie odczuwają deficytów widzenia i to dorośli muszą pomóc im widzieć lepiej.

Źródła:

„Funkcjonowanie wzrokowe małych dzieci słabowidzących“ Małgorzata Walkiewicz-Krutak;

„Widzenie – wady refrakcji“ Marek Ożóg;

„Rozwój widzenia u dzieci“ Maria Molska;