Kształtowanie się postawy ciała dziecka od narodzin do 5 roku życia

Wszelkie odstępstwa od prawidłowego wzorca, czyli wady postawy, nie tylko zmieniają wygląd sylwetki, ale także zaburzają funkcjonowanie całego organizmu. Na szczęście, wcześnie wykryte nieprawidłowości w postawie ciała dziecka mogą być z powodzeniem wyleczone.

Okres płodowy i pierwsze 3 miesiące życia

Kształtowanie się postawy ciała człowieka następuje już w okresie płodowym. W 3 tygodniu, z uwagi na dominację mięśni zginaczy oraz ułożenie ciała wymuszone przez budowę anatomiczną macicy, rozwijające się dziecko przyjmuje pozycję skuloną. Jego kręgosłup ma kształt litery „C” (kifoza ogólna), nóżki są odwiedzione, zrotowane na zewnątrz oraz zgięte w stawach biodrowych i kolanowych. Następnie od 5 miesiąca zaczyna się delikatnie zaznaczać krzywizna lędźwiowa. Mimo to w chwili narodzin dziecko ma kręgosłup niemal prosty. W budowie ciała noworodka szczególne odznacza się głowa, która stanowi ¼ długości ciała, a jej obwód jest większy od obwodu klatki piersiowej. Szyja jest krótka, brzuszek wypukły i „rozlany”, natomiast kończyny dość krótkie. Podczas leżenia na plecach noworodek przyjmuje pozycję zgięciową, która jest kontynuacją ułożenia płodowego. Kręgosłup jest łukowato wygięty do tyłu, dłonie są zaciśnięte, natomiast kończyny zgięte. W leżeniu na brzuszku głowa skręcona jest na bok, a zgięte rączki znajdują się pod klatką piersiową.

Jakie zachowania dziecka są prawidłowe:

• spontaniczne ruchy kończyn i ruchy głowy (noworodek),
• w ułożeniu na brzuchu chwiejne, często asymetryczne unoszenie głowy do kąta 45° i utrzymanie jej przez 10 sekund (2 miesiące*),
• okresowo powtarzające się prostowanie kończyn górnych i dolnych z następującym po nim ich zgięciem i ustawieniem w pozycji obejmowania (w reakcji na hałas lub inny nagły niespodziewany bodziec oraz na gwałtowne odgięcie główki np. podczas nieprawidłowego odkładania/podnoszenia),
• prostowanie kończyn dolnych i górnych podczas odgięcia główki do tyłu (często podczas nieprawidłowego odkładania/podnoszenia),
• okresowo powtarzające się asymetryczne ułożenie ciała w pozycji “szermierza” w odpowiedzi na bierny lub czynny obrót głowy dziecka (kończyny po stronie twarzowej są wyprostowane, natomiast po stronie potylicy – zgięte).

Jakie zachowania mogą budzić niepokój:

• skręcanie główki wyłącznie na jedną stronę lub głowa stale ułożona na boku (leżenie na plecach),
• brak prób unoszenia głowy w czasie leżenia na brzuchu (2 miesiąc),
• kończyny dolne stale wyprostowane,
• odgięciowe ułożenie dziecka.

3–6 miesiąc życia

Około 3–4 miesiąca życia niemowlę, zainteresowane otaczającym je światem, zaczyna unosić główkę – początkowo w pozycji leżenia na plecach, a następnie w leżeniu na brzuchu. W wyniku tego zaczyna się kształtować wygięcie szyjne (lordoza szyjna). Nabycie przez dziecko umiejętności podporu na rękach powoduje natomiast stopniowe zmniejszanie się wygięcia piersiowego kręgosłupa (kifoza piersiowa) oraz prostowanie nóg w stawach biodrowych i kolanowych.

Jakie zachowania dziecka są prawidłowe:

• zgięciowa pozycja ciała podczas płaczu (3 miesiąc),
• spontaniczne wierzgania i pchnięcia kończynami,
• w leżeniu na brzuchu okresowo występujące krótkie ruchy “pływania”, ustawienie ciała w pozycji “kołyski” (5 miesiąc).

Jakie zachowania mogą budzić niepokój:

• dłonie stale zaciśnięte w pięści,
• w leżeniu na brzuchu brak podporu na przedramionach (3 miesiąc),
• nieobracanie się z boku na plecy,
• nieumiejętność utrzymania sztywno głowy podczas noszenia,
• skręcanie główki zazwyczaj w jedną, preferowaną stronę, często połączone z odgięciem pleców ku tyłowi.

6–12 miesiąc życia

Wraz z nauką siadania i raczkowania ponownie pogłębia się wygięcie piersiowe kręgosłupa. Jednocześnie wygięcie szyjne nieustannie się kształtuje. Kiedy dziecko podejmuje próby samodzielnego stania, a następnie opanowuje je, rozpoczyna się powolne przesuwanie środka ciężkości ku przodowi i w górę. Talerze biodrowe wysuwają się do przodu, natomiast klatka piersiowa jest cofnięta, dzięki czemu rozpoczyna się kształtowanie wygięcia lędźwiowego kręgosłupa (lordoza lędźwiowa). Następuje także dalsze zmniejszanie zgięciowego ustawienia kończyn dolnych. Jednocześnie stawy kolanowe ustawione są szpotawo. W wyniku przyjęcia pionowej postawy narządy wewnętrzne przemieszczają się, przez co brzuch uwypukla się. Charakterystyczne dla dziecka w tym wieku jest tzw. płaskostopie pozorne. Spowodowane jest ono występowaniem na stopie poduszeczki tłuszczowej, a także wiotkością elementów kostno-stawowych w obrębie stopy.

Jakie zachowania dziecka są prawidłowe:

• pełzanie okrężne oraz do tyłu (7–9 miesiąc),
• odpychanie się nogami od podłoża (“podskakiwanie”) podczas podtrzymywania pod pachami (7 miesiąc) – nie oznacza to jednak jeszcze gotowości do stania,
• podciąganie się do pozycji siedzącej (8 miesiąc),
• podciąganie się do pozycji stojącej (9 miesiąc),
• chodzenie bokiem przy meblach (12 miesiąc).

Jakie zachowania mogą budzić niepokój:

• nieobracanie się z pleców na brzuch i odwrotnie (6–7 miesiąc),
• nietrzymanie głowy, gdy dziecko jest podciągnięte za rączki do pozycji siedzącej (6–7 miesiąc),
• nieumiejętność przejścia do siadu z pozycji leżącej (8–9 miesiąc),
• nieumiejętność samodzielnego siedzenia (8–9 miesiąc),
• niepodejmowanie prób siadania, stania (12 miesiąc).

1–3 rok życia

W momencie przyjęcia pionowej postawy zmieniają się proporcje, statyka i dynamika ciała dziecka. Klatka piersiowa zwiększa swoją szerokość, a jej obwód jest większy niż obwód głowy. Miednica, początkowo ułożona poziomo, zaczyna pochylać się ku przodowi. Wciąż utrzymuje się pozycja zgięciowa w stawach biodrowych oraz kolanowych, a także szpotawe ustawienie kolan. Przeciwdziałanie sile grawitacji wymaga od dziecka wiele wysiłku i stałej kontroli ułożenia ciała. Wszystkie te czynniki powodują dalsze kształtowanie krzywizn kręgosłupa, które względnie stabilizują się między 2 a 3 rokiem życia. Stopniowo zwalnia także tempo przyrostu masy ciała na rzecz wzrostu, przez co sylwetka dziecka się wysmukla.

Jakie zachowania dziecka są prawidłowe:

• chodzenie z rozłożonymi na boki i wysoko uniesionymi rękami (13–14 miesiąc),
• wchodzenie po schodach na czworakach (15 miesiąc),
• nieumiejętność spokojnego siedzenia w miejscu przez dłuższą chwilę.

Jakie zachowania mogą budzić niepokój:

• brak umiejętności samodzielnego chodzenia (18 miesiąc),
• brak umiejętności samodzielnego wchodzenia po schodach krokiem dostawnym (17–20 miesiąc),
• niewspinanie się na sprzęty/meble (18 miesiąc),
• brak dążenia do samodzielnego wykonywania czynności i poznawania otoczenia (2 lata),
• nieumiejętność stania na jednej nodze nawet przez chwilę (3 lata),
• siadanie tylko w jeden, preferowany sposób, np. w literę “W”, po turecku, z jedną nogą pod pośladkiem.

3–5 rok życia

Między 3 a 5 rokiem życia następuje zwolnienie tempa wzrostu. W postawie ciała można zaobserwować dominację kifozy piersiowej. Lordoza szyjna stabilizuje się, natomiast lordoza lędźwiowa stale się powiększa. Następuje też dalsze zwiększanie szerokości i uwypuklenie klatki piersiowej. Barki dziecka obniżają się, a łopatki są mniej odstające. Powoli zmniejsza się również uwypuklenie brzucha. Nogi w pozycji stojącej powinny być już w pełni wyprostowane, kolana przyjmują natomiast ustawienie koślawe. Zaczynają się także zaznaczać wysklepienia podłużne oraz poprzeczne stóp.

Jakie zachowania dziecka są prawidłowe:

• wykonywanie wielu szybkich i niepotrzebnych ruchów, niedopasowanych do wykonywanej czynności (4 lata)
• rzucanie piłki całym ciałem (3–4 lata),
• szybka męczliwość podczas wykonywania ruchów precyzyjnych oraz podczas długiego wykonywania ruchów jednostajnych i powtarzalnych.

Jakie zachowania mogą budzić niepokój:

• siadanie tylko w jeden, preferowany sposób, np. w literę “W”, po turecku, z jedną nogą pod pośladkiem,
• stanie tylko w jeden, preferowany sposób, np. z jedną nogą wysuniętą ku przodowi, ze złączonymi kolanami,
• preferowanie wyłącznie jednej strony lub jednego kierunku ruchu,
• szuranie butami,
• stale otwarta buzia (przy drożnym nosie),
• problemy z czynnościami samoobsługowymi (4–5 lat),
• unikanie zabaw ruchowych z rówieśnikami (4–5 lat),
• niezgrabność ruchowa, częste potykanie się,
• chodzenie stale na palcach lub z szybkim odrywaniem pięt od podłoża (czasem z niewielkim podskakiwaniem),
• częste garbienie się.

*podane miesiące/lata są “książkowymi” przedziałami, w których dana umiejętność powinna/nie powinna wystąpić. Jednak dla każdej rozwijanej umiejętności istnieje przedział czasowy, w którym może się ona rozwinąć (“okno rozwojowe”). Dlatego wszelkie wątpliwości warto skonsultować z pediatrą lub fizjoterapeutą dziecięcym.

Źródła:

1. Kuliński W., Zeman K., Fizjoterapia w pediatrii, PZWL, Warszawa 2012.
2. Wolański N., Wyprostowana postawa ciała w ewolucji i rozwoju osobniczym człowieka, “Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”, 2012, 4: 19–28.