Jeszcze do niedawna naukowcy byli przekonani, że geny determinują wszystko. Dziś wiemy już, że to nieprawda, a dziedzinę nauki, która zajmuje się badaniem wpływu środowiska na nasz organizm, nazwano epigenetyką, czyli nauką o tym, co stoi ponad genami (wskazuje na to również nazwa – przedrostek epi- oznacza coś „ponad, na, poza”).

Pewnego razu w odległej szwedzkiej wiosce…

By zrozumieć, na czym polega epigenetyka, warto przyjrzeć się uważniej historii jej odkrycia. Jakiś czas temu badacze zainteresowani wpływem odżywiania na stan zdrowia postanowili uważniej przyjrzeć się mieszkańcom szwedzkiego miasteczka Överkalix, położonego tuż pod kołem podbiegunowym. Społeczność ta radziła sobie z długotrwałą zimą, spożywając plony zebrane wyłącznie latem. A ponieważ te bywały różne – jednego roku obfite, innego zaś bardzo ubogie – zdarzały się w ich historii okresy głodu. Badacze zdołali udowodnić, że odżywianie w czasie poprzedzającym osiągnięcie dojrzałości płciowej przez chłopców z Överkalix miało potężny wpływ na życie ich potomków. Ci z chłopców, którzy w okresie srogiej zimy cierpieli z powodu głodu, wydawali na świat potomstwo zdrowsze niż ci, którzy głodu nie doświadczyli, a efekt utrzymywał się przez dwa pokolenia. Odwrotną zależność odnotowano w przypadku ciężarnych kobiet. Te cierpiące głód w czasie ciąży wydawały na świat potomstwo bardziej chorowite niż te, które ciążę przechodziły w czasach dostatku. Obserwacje poczynione w szwedzkim miasteczku stały się punktem wyjścia rozważań na temat wpływu epigenetyki na nasze życie. W ten sposób całkowicie zmieniło się postrzeganie kwestii dziedziczenia.

Bo teraz wiemy już na przykład, że skłonność do tycia i problemy z metabolizmem nie tyle są kwestią naszych wadliwych genów, co wyborów żywieniowych, których wcześniej dokonywali nasi rodzice. Na pracę naszych genów w dużej mierze wpływa to, co w czasie ciąży jadły nasze matki i czym karmiły nas we wczesnym okresie życia (czy była to pierś, czy mleko modyfikowane; schabowy czy raczej warzywa i owoce). W późniejszym życiu znacznie trudniej jest nam zmienić nasz epigenom, ale nie oznacza to, że jest to niemożliwe.

Zdrową dietą wygrasz z rakiem?

Doskonale widać to na przykładzie chorób nowotworowych. Komórki nowotworowe często mają nieprawidłowe oznakowania epigenetyczne, które m.in. mogą zezwalać im właśnie na wejście w proces nowotworzenia. Dlatego część leków przeciwnowotworowych działa dziś w ten sposób, by odwrócić nienormalne znaczniki epigenetyczne. Naukowcy wskazują też, że na wczesnym etapie rozwoju raka zamiast leków skutecznie może zrobić to… zdrowa dieta. Dlatego tak ważne jest to, co jemy, jak jemy i kiedy to robimy.

A jak taka zdrowa dieta powinna wyglądać? Naukowcy wskazują, że najprawdopodobniej najzdrowsza dieta to taka bogata w warzywa i częściowo owoce, uboga zaś w czerwone mięso. Nieprzetworzona, zrównoważona, sezonowa i jak najbardziej lokalna.
Wiadomo też, które składniki odżywcze wpływają na ekspansję genów we wczesnym okresie życia. To cholina, witamina B12 oraz kwas foliowy. Epigenetyka pomaga przekierować nasz metabolizm we wczesnym dzieciństwie w stronę tego, jakie zasoby są dostępne w naszym otoczeniu. Jest swoistym rodzajem dopasowania osobnika do świata, w jakim przyjdzie mu się narodzić. Warto o tym pamiętać, gdy komponujemy swoją ciążową dietę.

Jaka jest przyszłość epigenetyki?

Póki co wciąż niewiele o niej wiemy, ale już dziś można z dużą dozą prawdopodobieństwa stwierdzić, że odegra ona kluczową rolę w leczeniu wielu chorób powiązanych z zaburzeniami ekspresji genów, w tym chorób nowotworowych. Posiadając też pewną wiedzę na temat jej znaczenia dla przyszłych pokoleń, warto spojrzeć na siebie przez pryzmat tego, co możemy przekazać naszym dzieciom. Czy aktywność fizyczna i zdrowa dieta są na tyle obecne w naszym życiu, że zostawią u naszych potomnych zdrowy ślad, z którym nie będą musieli mierzyć się w przyszłości? Czy ten hamburger wciąż jest dla nas na tyle pociągający, by zatruwać ślad epigenetyczny na dwa pokolenia do przodu?

Na razie czekamy na kolejne naukowe rewelacje, które powiedzą nam więcej o tym, jak środowisko, dieta czy aktywność fizyczna kształtują nawyki kolejnych pokoleń (bo dzięki takiej wiedzy możemy wyciągać śmiałe wnioski dotyczące tego, jak może wyglądać nasza planeta i zdrowie ludzkości za kolejnych sto lat). A póki co życzymy wam smacznej, zdrowej sałatki!

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Źródła:

• wyborcza.pl/1,145452,19820509,epigenetyka-jak-oszukac-genetyczne-przeznaczenie.html
• biotechnologia.pl/biotechnologia/artykuly/epigenetyka-w-pigulce,14881
• kasiagandor.com/2015/12/epigenetyka-co-steruje-twoim-dna/
• livescience.com/37703-epigenetics.html

Foto: flikr.com/sama093