Czym jest psychoedukacja?

Psychoedukacja to proces, który dzięki zastosowanym narzędziom pozwala na wgląd w siebie, na lepsze zrozumienie swoich zachowań, a także na ich korektę. Nie jest ona terapią, a jej celem jest wyposażenie dzieci i dorosłych w umiejętności psychospołeczne, które pomogą lepiej zrozumieć swój sposób funkcjonowania w świecie oraz w relacjach z innymi.

Jednym z wykorzystywanych w psychoedukacji narzędzi jest film. Jego potencjał jest ogromny. Psychoedukacja z wykorzystaniem filmu inspiruje się filmoterapią, jednak w przeciwieństwie do niej nie zakłada pracy terapeutycznej nad problemami klienta, a jedynie wykorzystywanie ekranowych emocji do kształtowania postaw i samopoczucia odbiorców. Założenie tej techniki jest dość proste: skoro film budzi w nas emocje, to można o nich porozmawiać i spróbować nad nimi popracować. Jeśli nasze dziecko lubi spędzać czas przed telewizorem, warto pomyśleć, jak najlepiej ten czas wykorzystać i skorzystać z możliwości, jakie daje to medium.

Zalety edukacji przez film

1. Film może pobudzać do chwili refleksji nad sobą, nad swoimi zachowaniami i reakcjami. Może się stać punktem wyjścia do rozmowy, której wartość jest nie do przecenienia – zarówno ta edukacyjna, jak i wspierająca relacje w rodzinie.
2. Film budzi emocje, pozwala je zaobserwować, nazwać i porozmawiać o nich z innymi. Często są to emocje i uczucia, o których trudno mówić, jeśli dotyczą nas bezpośrednio. Rozmowa o filmie tworzy przestrzeń, w której dzieci mogą zmierzyć się z takimi emocjami, komentując przeżycia i zachowanie bohaterów filmowych. Bystry obserwator i uważny słuchacz wyniesie z takiej rozmowy wiele informacji o dziecku i jego przeżyciach.
3. Film może dostarczać nie tylko przeżyć i okazji do kontaktu z własnymi emocjami, ale także nieść wiedzę i dawać inspirację. Filmy dostarczają modelowych wzorców, czasem gotowych rozwiązań, a czasem jedynie podpowiedzi co do kierunku, w którym można zmierzać. Mogą pokazać dziecku nieznane światy, życie osób, z którymi nie ma ono szans spotkać się „na żywo”, poszerzyć jego horyzonty o wiele nowych informacji. Bohaterowie podejmują własne decyzje i doświadczają ich konsekwencji – co również stanowi dla dziecka bogate źródło wiedzy o tym, do czego może prowadzić ich działanie.
4. Film w psychoedukacji może być stosowany w dowolnej grupie wiekowej – od przedszkolaków, przez młodzież szkolną, aż po osoby dorosłe. Niektóre produkcje łączą wszystkie grupy odbiorców i stają się okazją do dialogu międzypokoleniowego. Zapewne dziecko, rodzic i babcia czy dziadek zwrócą uwagę na nieco inne aspekty albo zobaczą przygody bohaterów w nieco innym świetle. Tym lepiej! Rozmawiajcie o tym, jakie spostrzeżenia, przemyślenia i uczucia budzi w was film. Pozwoli to lepiej zrozumieć i poznać pozostałych członków rodziny, a do tego wesprze dzieci i dorosłych w nauce trudnej sztuki dyskutowania.
5. Śledzenie losów bohaterów wspiera rozwój myślenia przyczynowo-skutkowego. Pomaga to dziecku zrozumieć swoje własne działanie i lepiej przewidywać jego konsekwencje. Uczy także radzenia sobie z własnymi potknięciami i niepowodzeniami – bohater, który popełnia błędy i naprawia je, pozwala łagodniej spojrzeć na siebie samego i traktować błędy jako okazję do nauki, a nie porażkę.

Jak dobierać filmy?

Projekcja filmu w domu, przedszkolu czy szkole nie musi być tzw. „wypełniaczem czasu”, a może stać się skutecznym narzędziem dydaktycznym. Nie trzeba być ekspertem, żeby wybrać odpowiedni film: czasami wystarczy kierować się intuicją, jeśli chcemy pracować nad konkretnym zagadnieniem, a wybrany film odpowiada na te potrzeby. Można także skorzystać z baz filmów dostępnych w instytucjach, które promują psychoedukację poprzez film lub filmoterapię.

Przykład? Holenderski projekt „Chłopiec i kawka” wyreżyserowany przez Boudewijn Koole (2012 r.) tworzy znakomitą przestrzeń do rozmowy i przemyśleń o tematach, które budzą wiele emocji, takich jak śmierć, żałoba, agresja, trudne relacje w rodzinie oraz przyjaźń. To opowieść o uczuciach, z jakimi przyszło zmierzyć się dziesięcioletniemu Jojo, który po śmierci matki nie radzi sobie z własnymi emocjami. Kolorytu sytuacji dodaje trudna relacja z ojcem, który także nie radzi sobie po śmierci żony. Film przeprowadza widzów przez proces naprawiania relacji między chłopcem i jego tatą, wzbudzając szerokie spektrum uczuć w odbiorcach. Uważnie śledząc film widzowie mogą nawiązać swego rodzaju więź z bohaterami i utożsamić się z ich problemami. Jest to często łatwiejsze, jeżeli film porusza kwestie znane dziecku z jego doświadczenia lub otoczenia. “Wczuwając się” w przeżycia bohatera, dziecko nie przestaje jednocześnie być jedynie obserwatorem. Każdy z nas, gdy płacze na filmie, czuje sympatię lub wrogość wobec bohaterów oglądanych filmów, staje w takiej podwójnej roli – przeżywa silne emocje, pozostając równocześnie w bezpiecznym dystansie. Proces identyfikacji z bohaterem czy problemem prezentowanym w  filmie jest kluczem do zrozumienia, jaką wartość psychoedukacyjną może oferować film.

Psychoedukacja filmowa w Polsce

W Polsce filmoterapia czy psychoedukacja filmowa nie jest jeszcze metodą powszechnie stosowaną czy znaną. Od kilku lat jej wdrażaniem zajmuje się warszawska Fundacja Generator, która promuje film i jego zasoby jako profesjonalne narzędzie w działaniach terapeutycznych i edukacyjnych. Fundacja stoi za takimi projektami, jak kinoterapia.pl i projekcje.edu.pl i od 2008 roku wdraża psychoedukację filmową w różnych środowiskach. W 2013 roku Fundacja uruchomiła duży projekt psychoedukacyjny dla dzieci i rodziców „Mój przyjaciel film”. Zainteresowanie w wielu miastach Polski pokazuje przede wszystkim ogromną potrzebę takiej formy pracy. Projekcje filmów, na które dzieci przychodzą z rodzicami, są nie tylko formą wspólnego spędzania czasu, ale także punktem wyjścia do rozmów i refleksji nad zagadnieniami ważnymi dla dzieci i dorosłych.

Autorką tekstu jest p. Marta Pawlak.

Foto