Starożytność

W czasach starożytnych mleko matki uważane było za święte. Wykarmienie swojego dziecka stanowiło obowiązek matki, jeśli jednak nie była ona w stanie tego zrobić, korzystano z pomocy mamki. Niestety na tego typu usługi mogły sobie pozwolić tylko zamożne rodziny.

W starożytnej Mezopotamii matki karmiące były gloryfikowane – babilońska bogini Astarte była właśnie Matką Karmiącą. Według pism babilońskich kobiety karmiły piersią przez okres 2–3 lat po urodzeniu dziecka.

Porady dotyczące karmienia piersią można znaleźć już w starożytnych papirusach. Jeden z nich, znaleziony w Egipcie i datowany na 1550 roku p.n.e., zaleca: „By mieć zapas mleka w piersi dla oseska, należy rozgrzać ości miecznika w oliwie i natrzeć nim plecy matki karmiącej”. Opis ten jest równocześnie potwierdzeniem, iż już w czasach starożytnego Egiptu kobietom nieobce były problemy z laktacją.

[natuli2]

Ze względu na wysoką śmiertelność niemowląt w starożytnym Egipcie karmienie piersią było jednym z najlepszych sposobów na zapewnienie zdrowia niemowlęciu w tak niehigienicznych warunkach. Przedłużona laktacja stanowiła korzyść również dla matki, zmniejszała bowiem ryzyko zbyt wczesnego poczęcia dziecka poprzez hormonalne hamowanie owulacji.

Kwestia karmienia piersią była niezwykle ważna również w starożytnej Grecji. Potwierdzają to liczne rzeźby greckich bogiń. Kora, Demeter i Gaja pokazywane były jako matki karmiące, a Artemida z Efezu przedstawiona jako matka posiadająca wiele piersi.

Arystoteles uważał karmienie piersią za matczyny obowiązek i sprzeciwiał się wykorzystywaniu do tego mamek.

Starożytny lekarz – Paweł z Eginy, w jednym ze swoich dzieł dotyczącym karmienia piersią sugerował, by wybierając mamkę, poszukiwać kobiety, której wiek wynosił od 25 do 35 lat, biust był dobrze rozwinięty, a najlepiej, gdyby niedawno urodziła syna. Powinna unikać słonych i pikantnych potraw i rozpusty. Kobietom karmiącym zalecał również regularne ćwiczenie ramion przy pracy na krosnach.

Soranus z Efezu, żyjący na przełomie I i II wieku filozof i prekursor położnictwa, napisał rozprawę naukową dotyczącą karmienia. Opisał w nim „test paznokcia”, który oceniał jakość i konsystencję kobiecego mleka. Gdy kroplę pokarmu umieszczano na paznokciu, a następnie poruszano palcem, mleko nie powinno rozlać się po całej powierzchni paznokcia ani nie powinno być tak gęste, by do niego przylgnąć.

W Rzymie kobiety pochodzące z bogatych rodziny niechętnie karmiły piersią. Najczęściej wyręczały się greckimi mamkami, a w późniejszym czasie – chrześcijankami, co było krytykowane przez Cycerona i Tacyta. Wierzyli oni bowiem, że karmienie piersią było nawiązywaniem więzi, która zamieni się w miłość do ojczyzny.

W okresie świetności Cesarstwa Rzymskiego – pomiędzy 300 rokiem p.n.e. a 400 rokiem n.e. – z mamkami zawierane były kontrakty, na podstawie których miały one obowiązek karmić porzucone niemowlęta – w większości niechciane dziewczynki, przygarniane przez ludzi majętnych, by w przyszłości stały się niewolnicami. Mamki, które same również były niewolnicami, miały za zadanie karmić niemowlęta do ukończenia przez nie 3 roku życia. Kontrakty regulowały również czas trwania karmienia oraz konieczność zapewnienia mamce odzieży, lampy oliwnej i wynagrodzenia za usługę.

Mimo że mamki były najpopularniejszą alternatywą dla matek karmiących piersią, istnieją dowody, iż już w czasach starożytnych poszukiwano metod sztucznego karmienia. Gliniane naczynia dla niemowląt znajdowane były w grobach nowo narodzonych dzieci już w 2000 roku p.n.e. Były podłużnego kształtu i posiadały ustnik przypominający kształtem sutek. Pierwotnie sądzono, iż miały to być pojemniki do napełniania lamp oliwnych, jednak analiza chemiczna ujawniła ślady kazeiny pochodzącej z mleka krowiego. Może być to dowodem, iż w czasach starożytnych używano tego rodzaju mleka jako substytutu mleka matki.

Średniowiecze

Kobiety z niższych klas społecznych karmiły piersią swoje dzieci nie tylko dlatego, że nie mogły sobie pozwolić na zatrudnienie mamki, ale również ze względu na fakt, że ich praca w domu i na roli umożliwiała im swobodne karmienie. W tym samym czasie zaczęły się pojawiać pierwsze zastrzeżenia dotyczące korzystania z usług mamek. Uważano bowiem, że mleko, które podawane jest niemowlęciu, może przenosić zarówno fizyczne, jak i psychiczne cechy kobiety karmiącej.

Gdy matka zmarła lub była chora, szukano alternatywy – maczano w mleku zwierzęcym chleb lub szmatkę i podawano dziecku. Zdecydowanie najpopularniejsze było mleko krowie, choć korzystano także z mleka koziego, owczego, oślego, a nawet z mleka klaczy. Używano do tego różnych naczyń z drewna, ceramiki oraz krowich rogów. Wśród osób zamożnych i wyższych sfer społecznych korzystanie z mamki było nadal popularne.

Renesans

Przez cały okres Odrodzenia wynajmowanie mamek było najlepszą znaną alternatywą karmienia piersią przez matkę. Zaczęto jednak dostrzegać wady tej metody.

Rok 1472 to początek drukowanych prac pediatrycznych. Thomas Phaer, pediatra angielskiego pochodzenia, napisał w 1545 roku pierwszy podręcznik pt. „Księga dzieci”, w którym opisał kryteria wyboru mamki, test paznokcia, a także środki pobudzające laktację. Był zdania, że mleko mamki przekazuje temperament i obyczaje, a także choroby. Simon de Vallambert – lekarz, który jako pierwszy stworzył w języku francuskim traktat o żywieniu niemowląt – zalecał używanie rogu krowiego z mlekiem krowim lub kozim po trzecim miesiącu życia. Jako pierwszy wspomniał też o ryzyku przeniesienia kiły z mamki na niemowlę.

XVI–XVIII wiek

W Europie w XVI–XVIII wieku wynajmowanie mamek było regułą w zamożnych rodzinach. Zadaniem matki był wybór karmicielki, która była pod jej ścisłą kontrolą. Karmienie piersią w rodzinach arystokratycznych stanowiło rzadkość. Kobiety z wyższych sfer uważały je za niemodne i rujnujące figurę. Żony prawników, kupców i lekarzy nie karmiły, gdyż tańsze okazywało się zatrudnienie mamki aniżeli służby, która w zastępstwie karmiącej żony zajęłaby się domem i pomogła przy prowadzeniu firmy męża.
W tym samym okresie pojawił się ruch na rzecz karmienia piersią. Michael Ettmuller – chirurg niemiecki – był pierwszym, który zalecał picie mleka matki od okresu siary, co wcześniej uznawane było za szkodliwe dla dziecka.

W Europie Zachodniej na przestrzeni XVI–XVIII wieku popularne stawało się karmienie niemowląt papką lub panadą. Pierwsza z mieszanek składała się z gorącej wody i mąki lub chleba moczonego w wodzie bądź mleku i jajku. Druga była zbożem gotowanym w bulionie. Papka i panada podawane były jako suplement dla niemowląt karmionych mlekiem zwierzęcym.

Do 1700 roku wiele naczyń służących do karmienia niemowląt było wykonanych ze stopu cyny z ołowiem lub ze srebra. W 1770 roku Hugh Smith wynalazł „garnuszek do ssania”. Przypominał on dzbanek do kawy i zakończony był rynienką z małymi dziurkami, na których zawiązywano szmatkę, co pozwalało mleku wypłynąć.

W XVIII w. pojawiły się pierwsze analizy porównawcze mleka ludzkiego i zwierzęcego. W 1760 roku Jean Charles Desessartz, profesor chirurgii francuskiego pochodzenia, udowadniał na podstawie przeprowadzonych przez siebie badań, iż mleko matki jest najlepszym pokarmem dla dzieci.

XIX i XX wiek

Wzrost kosztów utrzymania i niskie wynagrodzenia mężczyzn spowodowały, iż kobiety zmuszony były szukać dla siebie zatrudnienia, co uniemożliwiało im karmienie piersią po urodzeniu dziecka. Usługi mamki stały się ogólnodostępne. Mamkami były w większości wiejskie kobiety, które starały się podreperować domowy budżet, przyjmując do swego domu dzieci na wykarmienie i wychowanie.

Niemowlęta pozostawiano pod ich opieką zazwyczaj do czasu, gdy nabyły umiejętność chodzenia lub, niestety, do przedwczesnej śmierci. Mamki przyjmowały do siebie większą liczbę dzieci, niż były w stanie wykarmić, i podawały im sztuczny pokarm. Zgodnie z prawem były one zobligowane do uzyskania licencji od lokalnych władz zezwalającej im na karmienie niemowląt, a także do ujawniania śmierci każdego dziecka, które pozostawało pod ich opieką. Przepisy te były jednak powszechnie ignorowane, a brak nadzoru ze strony władz przyczynił się do wysokiej umieralności niemowląt (70%).

W tym okresie popularne stało się sztuczne karmienie, a co za tym idzie – pojawiły się specjalne butelki dla niemowląt. Niestety, naczynia te trudno było wyczyścić, co prowadziło do namnażania się bakterii, a w konsekwencji powodowało wysoką zachorowalność. Na początku XIX w. używanie nieprawidłowo wyczyszczonych naczyń doprowadziło do śmierci ⅓ niemowląt karmionych sztucznie.

W 1865 roku niemiecki chemik Justus von Liebig opracował metody produkcji pokarmu dla niemowląt – najpierw w formie płynnej, potem w sproszkowanej, by przedłużyć jego zdatność do spożycia. Produkt składał się z mleka krowiego, pszenicy, mąki słodowej i wodorowęglanu potasu. Do końca XIX wieku istniało już 27 marek posiadających patenty do produkcji żywności przeznaczonej dla niemowląt.

XX wiek

W tym stuleciu duży odsetek niemowląt karmiono mieszanką głównie za sprawą reklamy. Duże firmy produkujące sztuczne mleko starały się przekonać pracowników służby zdrowia i rodziców, że taki sposób karmienia jest dla dzieci najbezpieczniejszy. Jako sprzeciw wobec tego typu praktyk i alternatywa dla sztucznych mieszanek zaczęły pojawiać się pierwsze banki mleka kobiecego, w których mleko matki od kilku kobiet było przed dystrybucją łączone i pasteryzowane. Pierwsze z nich zostały otwarte w 1910 roku w Bostonie i w Londynie – w szpitalu Queen Charlotte’s Hospital.

W Stanach Zjednoczonych od 1931 do 1935 roku duża część niemowląt (40–70%) była początkowo karmiona piersią, podczas gdy w latach 1946–1950 odsetek ten spadł do 20–50%. Sztuczne mleko zyskiwało na popularności.

Stopniowo poprawiał się skład preparatów, wzbogacono je o niezbędne składniki, takie jak podstawowe witaminy i minerały. W 1938 roku Stany Zjednoczone wprowadziły nowe przepisy dotyczące bezpieczeństwa preparatów do początkowego żywienia niemowląt – nowa ustawa o żywności i lekach zawierała odniesienie do żywności specjalnego przeznaczenia żywieniowego, w tym preparatów do początkowego żywienia niemowląt

XXI wiek

Od lat 70. XX wieku liczba dzieci karmionych piersią wzrasta. Obecnie powszechnie przyjmuje się, że karmienie naturalne zmniejsza ryzyko wielu poważnych chorób, takich jak ostre zapalenie ucha środkowego, nieswoiste zapalenie żołądkowo-jelitowe, ciężkie zakażenia dolnych dróg oddechowych, atopowe zapalenie skóry, astma, otyłość, cukrzyca typu 1 i 2, białaczka dziecięca, zespół nagłej śmierci niemowląt (SIDS) i martwicze zapalenie jelit.

Karmienie piersią wpływa pozytywnie nie tylko na zdrowie matki i dziecka, lecz także na gospodarkę, ponieważ ma przełożenie na niskie wskaźniki hospitalizacji i zachorowalności. Co ciekawe, dorośli, którzy w okresie niemowlęcym byli karmieni mlekiem matki, mają zazwyczaj wyższe IQ. Świadczą o tym wnioski płynące z badań przedstawionych w 2015 roku w czasopiśmie „Lancet”.

W 1982 roku w Brazylii zebrano dane dotyczące sposobu karmienia i środowiska pochodzenia ponad 5000 niemowląt. W latach 2012–2013 prawie 3500 już dorosłych osób z tej grupy ponownie wzięło udział w badaniu, które miało pokazać, jak sposób karmienia wpłynął na ich IQ, edukację i dochód. Udowodniono, iż dzieci karmione piersią rok lub dłużej, po ukończeniu 30 roku życia miały średnio o 4 punkty wyższy iloraz inteligencji, ich ścieżka edukacji była dłuższa i osiągały wyższy przychód miesięczny.

W XXI wieku rządy wielu krajów zdecydowały się włączyć w propagowanie karmienia piersią. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) odegrała dużą rolę w promowaniu karmienia naturalnego szczególnie wśród mam poniżej 25 roku życia, dążąc tym samym do ograniczenia stosowania preparatów do początkowego żywienia niemowląt. Opracowano Międzynarodowy Kodeks Marketingu Produktów Zastępujących Mleko Kobiece. Został on przyjęty jako obowiązujący dokument na 34. Ogólnym Zgromadzeniu WHO w maju 1981 roku. Na podstawie jego ustaleń firmy produkujące mieszanki są zobowiązane do poprzedzenia informacji dotyczących swojego produktu wzmianką, iż karmienie piersią jest najlepszym sposobem karmienia dzieci.

Wciąż trwa jednak walka pomiędzy korporacjami promującymi mleko modyfikowane a WHO.
Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia zaleca, by niemowlęta były karmione wyłącznie piersią przez pierwsze sześć miesięcy życia oraz by karmienie naturalne trwało dwa lata lub dłużej.

Podsumowaniem niech będzie cytat z broszury międzynarodowej organizacji zajmującej się wspieraniem matek karmiących – La Leche League: „Z małą główką przyłożoną do piersi i mlekiem rozgrzewającym wnętrze twoje dziecko poznaje szczególną bliskość z tobą, zyskuje solidny fundament w ważnej dziedzinie życia, uczy się o miłości”.