Empatia – kluczowa zdolność, by osiągnąć sukces życiowy
Okazuje się, że szeroko rozumiany sukces życiowy w dużej mierze zależy od naszych kompetencji komunikacyjnych, a nie wyłącznie od wysokiego IQ czy posiadanej wiedzy. Psychologowie są zgodni co do tego, że rozwinięta empatyczna postawa ułatwia nawiązywanie relacji, rozumienie siebie i innych.
Zwraca na to uwagę także Zalecenie Rady Unii Europejskiej z dnia 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie. Kompetencje kluczowe określają potrzebną i niezbędną wiedzę, umiejętności oraz postawy człowieka dorosłego, dzięki którym będzie mógł on swobodnie funkcjonować w otaczającej i ciągle zmieniającej się rzeczywistości XXI wieku.
Wśród ośmiu wymienionych kompetencji znajdują się „Kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się”, które obejmują m.in.:
- zdolność do autorefleksji,
- okazywanie tolerancji,
- wyrażanie i rozumienie różnych punktów widzenia,
- odczuwanie empatii.
Jak zatem wspierać tę kompetencję u dzieci? Czym jest empatia? Jak rozwija się u dzieci? Czy można jej uczyć?

Życie seksualne rodziców
Zacznij świadomie budować swoją relację z partnerem

Jak zrozumieć się w rodzinie
Jak dostrzec potrzeby innych i być wysłuchanym
Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli
Empatia, czyli co?
Definicji jest wiele. Warto pamiętać jednak, że empatia to nie to samo co sympatia, litość, współczucie czy doradzanie.
Marshall Rosenberg (twórca Porozumienia bez Przemocy) empatią nazywał naturalny stan współodczuwania osiągany gdy przemoc ustąpi z naszego serca. Przemoc w postaci manipulacji, osądzania, oskarżania, krytykowania.
Empatią jest:
- uważne podążanie za uczuciami i potrzebami drugiego człowieka, także swoimi
- towarzyszenie drugiej osobie
- stwarzanie przestrzeni pozbawionej oceniania, pocieszania czy doradzania, by mogły w niej wybrzmieć wszystkie emocje i pragnienia
- zrozumienie i szacunek względem tego, co przeżywają inni
Jak rozwija się empatia?
Z empatią się rodzimy. Potwierdza to odkrycie neuronów lustrzanych, które w istotny sposób wpływają na funkcjonowanie wielu procesów dotyczących życia społecznego oraz kształtowanie reakcji empatycznych. Martin Hoffman, amerykański psycholog, w swojej książce „Empatia i rozwój moralny” podzielił rozwój empatii w dzieciństwie na cztery etapy. Zakłada on, że empatia rozwija się w sposób przypominający stopnie rozwoju społeczno-poznawczego.
Pierwszy etap rozwoju empatii – globalny
Obejmuje pierwszy rok życia dziecka, kiedy nie dostrzega ono swojej odrębności, ale współodczuwa całkowicie z innymi. Niemowlę myli ból, który postrzega u innych, ze swoim własnym, albo zaraża się śmiechem czy płaczem innych osób ze swojego otoczenia.
Drugi etap rozwoju empatii – egocentryczny
Ten etap przypada około drugiego roku życia człowieka. Polega on na tym, że dziecko wspiera innych, reagując na ich stan emocjonalny w taki sposób, w jaki samo szuka pomocy. Na przykład, gdy widzi smutną osobę dorosłą, może podarować jej swoją ulubioną zabawkę lub poprosić nas o przytulenie płaczącego rówieśnika na placu zabaw. To przykłady rozwijającej się empatii.
Etap trzeci – uczucia innych osób
Ten etap trwa od drugiego do trzeciego roku życia dziecka. W tym okresie dziecko zaczyna nabierać świadomości, że uczucia, które odczuwa, mogą różnić się od uczuć innych ludzi. Zaczyna też rozpoznawać m.in.: smutek czy cierpienie. To stwarza okazję do pocieszania kolegi w przedszkolu przy rozstaniu z mamą, do przytulania młodszej siostry, gdy płacze.
Etap czwarty – inne czynniki życiowe
Kiedy dziecko rozumie już, że jest odrębnym „ja”, zaczyna również pojmować, że inni ludzie posiadają własne odczucia. Dostrzega, że to, co przynosi jemu pocieszenie, nie musi pomagać innym. Z czasem też uczy się rozpoznawać uczucia z mimiki twarzy innych ludzi. Ten okres obejmuje czas od wieku przedszkolnego do późnego dzieciństwa i krok po kroku kształtują się kolejne odcienie empatii i rozumienia innych.
W wieku przedszkolnym dziecko zaczyna także dostrzegać, że ta sama sytuacja może wywołać u różnych ludzi różne emocje. W wieku wczesnoszkolnym dziecko zaczyna swobodnie nazywać emocje i odczucia, a także uczy się reagować na emocje innych. W okresie późnego dzieciństwa budzi się u niego świadomość, że na stan uczuciowy/psychiczny drugiego człowieka ma wpływ nie tylko konkretna sytuacja, ale także jego wcześniejsze doświadczenia. Ta umiejętność poszerza naszą perspektywę rozumienia drugiej osoby – to, że ktoś się uśmiecha, nie musi oznaczać, że jest szczęśliwy.
Po co wspierać rozwój empatii?
Dzięki empatii możemy podnieść jakość relacji tak, by były oparte na autentyczności, zaufaniu i miłości. Osoby empatyczne:
- skuteczniej się komunikują
- dbają o swoje granice
- są świadome uczuć i potrzeb swoich i innych
- łatwiej wybaczają
- szybciej i skuteczniej rozwiązują konflikty
- nawiązują szczere relacje.
Budując relacje w oparciu o perspektywę uczuć i potrzeb, eliminujemy z naszej codzienności manipulację, krytykę, osądzanie, wywoływanie poczucia winy i wstydu, zastraszanie. Każdy jest ważny i każdy jest uwzględniany. To proces, który wymaga czasu i zmiany nawykowych schematów komunikacyjnych, wyrozumiałości i cierpliwości wobec samego siebie i swoich rodzicielskich potknięć, jednak warto zainwestować w niego rodzicielską uwagę i energię.
Jak wspierać rozwój empatii?
Słuchajmy
Pokażmy dziecku, że to, co ono przeżywa, jest dla dorosłego ważne. Słuchajmy z ciekawością i otwartością, bez oceniania, przerywania, ośmieszania.
Pomóżmy nazywać emocje i szukajmy potrzeb
Warto byłoby nauczyć dziecko odróżniania autentycznych potrzeb od zachcianek. Te drugie są zmienne i ukierunkowane na konkretną strategię, a leżące u ich podstaw potrzeby można zaspokoić na różne sposoby. Zaś zaspokajanie potrzeb ma istotny wpływ na nasz dobrostan. Kupienie kolejnej zabawki nie będzie służyło zaspokajaniu potrzeby zabawy, jest jedynie ulubionym sposobem dziecka na realizację swojego pragnienia. Nazwanie potrzeby otwiera pole do poszukiwań wielu możliwości na jej zaspokojenie.
Wykorzystujmy codzienne sytuacje
Ćwiczenie empatycznych umiejętności możliwie jest w każdej sytuacji. Kiedy jedziemy autobusem i zdarzy nam się spotkać kierowcę, który zwraca uwagę podniesionym czy zdenerwowanym głosem, możemy podjąć z dzieckiem rozmowę na temat tego, co mogło mu się wydarzyć tego dnia, co wpływa na to, że zachowuje się w taki sposób, na czym mu zależy itd. Modelujemy w ten sposób nowy sposób reakcji – w miejsce krytyki i oceny pojawia się próba zrozumienia.
Dawajmy przykład
Jeśli dziecko jest świadkiem naszych rozmów z innymi dorosłymi lub o innych dorosłych, przyjmuje nasz model jako wzorzec komunikacji. Przyjrzyjmy się naszym wypowiedziom, słowom, intonacji.
Bawmy się
Odgrywanie scenek ulubionymi zabawkami pozwala na oswajanie trudnych emocji, przygotowanie się do stresujących wydarzeń np.: wizyty u stomatologa. Stwarza też przestrzeń na autentyczne wybrzmienie wszystkich emocji w bezpiecznych warunkach.
Praktykujmy uważność
Istnieją naukowe dowody potwierdzające, że medytacja rozwija empatyczne kompetencje poprzez wzmacnianie koncentracji i pamięci. Praktyka uważności wycisza nasz umysł, pozwala zauważać pojawiające się uczucia, stwarza przestrzeń na ich akceptację i zrozumienie.
Uwaga! Reklama do czytania

Seria: Niegrzeczne książeczki
Niegrzeczne dzieci? Nie ma czegoś takiego!

Wierszyki bliskościowe
Przytulaj, głaszcz, obejmuj, bądź zawsze blisko.
Tylko dobre książki dla dzieci i rodziców | Księgarnia Natuli
Empatia to inwestycja w rozwój dziecka i jego przyszłość
Czy warto więc wspierać empatię u naszych dzieci? Inwestycja w rozwój intelektualny naszych dzieci wydaje się oczywista i łatwo mierzalna. Jednak wspieranie rozwoju kompetencji społecznych stanowi solidny fundament nie tylko dla edukacyjnych osiągnięć dziecka, ale dla jakości życia, wpływa na poczucie satysfakcji i spełnienia czy szeroko rozumianego szczęścia. Czyż jest rodzic, który nie pragnąłby tego dla swojego dziecka?
1 odpowiedź na “Lekcja empatii – jak wspierać tę kluczową umiejętność u dziecka”
Nauka empatii jest bardzo ważna. Zrozumienie uczuć innych osób wiele potrafi ułatwić i otworzyć większy wachlarz uczuć. Wachlarz uczyć nie tylko swoich ale i innych osób.