W co się bawić, czyli jak poprzez zabawę wspomagać rozwój mowy małego dziecka

W dobie pandemii i konieczności izolacji pobyt w domu z małymi dziećmi bez możliwości wyjścia czy kontaktu z rówieśnikami stanowi nie lada wyzwanie dla rodziców. Jak bawić się z nimi, aby zająć ich czas, a jednocześnie stymulować rozwój, w tym również mowy? Jakie zabawy dzieci lubią najbardziej? 

Dlaczego zabawa jest ważna w rozwoju mowy

Warto pamiętać, że wczesne dzieciństwo to wyjątkowy czas w rozwoju mózgu, ponieważ to właśnie wtedy pod wpływem stymulacji i aktywności intelektualnej tworzą się połączenia mózgowe, które warunkują przebieg procesu uczenia. Tym, co motywuje rozwój mowy dziecka, są przede wszystkim stosowane wzorce językowe dostarczane przez rodzica. Jego zaangażowanie, a więc poświęcenie czasu właśnie na zabawę i rozmowę z dzieckiem, czytanie książek, opowiadanie, organizowanie wycieczek – sprzyjają rozwojowi schematów składniowych i fleksyjnych systemu języka, indywidualizacji wypowiedzi, a także poszerzają słownictwo dziecka.

Mowa i zabawa rozwijają się równolegle dzięki aktywności dziecka, jednak to świadoma stymulacja i ingerencja środowiska, w którym ono przebywa, jest kluczowa. Warto zadbać o to, aby zabawa była przede wszystkim spontaniczna i sprawiająca radość, pozbawiona nadmiernej liczby bodźców stymulujących w postaci dźwięku czy migających świateł. Doskonałą propozycją są zabawy paluszkowe. Najbardziej popularne to „Idzie rak nieborak, jak uszczypnie, będzie znak” czy „Sroczka kaszkę warzyła”. 

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Dlaczego warto je stosować w zabawie:

• Przede wszystkim skupiają uwagę, wymagają zrozumienia i zapamiętania treści, łączą ruch ze słowem, ćwicząc koordynację wzrokowo-słuchowo-ruchową. 
• Dziecko patrzy i jednocześnie ćwiczy pamięć, bo za chwilę będzie chciało zrobić to, co pokazuje rodzic, w tym samym momencie słucha i przetwarza to, co usłyszało. Na końcu powinno jeszcze odtworzyć konkretny ruch. To ogromna praca dla dziecka, ale niezwykle stymulująca.
• Zabawy paluszkowe to również kreatywność i poszerzanie słownika. Każdy wierszyk mówi o czymś innym, bardzo często zawiera zwroty doskonalące orientację dziecka w schemacie swojego ciała, np. „Tu paluszek, tu paluszek, tu pośrodku jest mój brzuszek”.
• Rymowanki rozwijają sprawność palców i dłoni, czyli motorykę małą, ale także pamięć słuchową, niezmiernie ważną w procesie osiągania gotowości szkolnej.

Rola komunikacji w zabawie 

Rozwój mowy to proces długotrwały. Wymaga stymulacji od urodzenia dziecka aż do momentu pójścia do szkoły, czyli wtedy, gdy rozwój mowy powinien się zakończyć. Niestety nie zawsze tak się dzieje. Również w szkole logopedzi mają coraz więcej pracy, ponieważ wciąż powiększa się liczba uczniów wymagających wsparcia zarówno w zakresie artykulacji, jak i komunikacji.

Już od najmłodszych lat warto wprowadzać dzieci w świat zabaw wymagających nawiązywania relacji z drugą osobą, skupienia uwagi na niej zamiast na przedmiocie. 

Zabawki interaktywne to znakomita pomoc w zabawie, atrakcyjna i przyciągająca uwagę, ale powinny być używane jako element zabawy, a nie jej główny punkt.

Wspaniałymi zabawami, które poprzez samą formę pobudzają do nawiązywania relacji, są wszelkie zabawy tematyczne: w sklep, fryzjera, restaurację, wizytę u lekarza. Nie trzeba do tego wyszukanych zabawek, wystarczy kilka przedmiotów z kosmetyczki mamy, warzyw, owoców czy produktów z lodówki i zabawa gotowa. 

Co osiągamy dzięki tego typu zabawie?

• Buduje relację dziecka z drugą osobą. Dziecko musi nawiązać dialog, zadać pytanie, odpowiedzieć na nie. Wymaga to ogromnego wysiłku, aby skupić się na skonstruowaniu pytania i odpowiedzi, przetworzeniu tego, co dziecko słyszy, i przełożeniu na czynność.
• To wspaniałe ćwiczenie na rozumienie, uważne słuchanie, rozwijanie słownictwa, ale przede wszystkim uczymy dziecko skupiania się na drugiej osobie, partnerze interakcji.
• Dziecko uczy się konkretnych zwrotów, które mają znaczenie praktyczne i pokazują, jak należy się zachować i co mówić, aby nawiązać komunikację w miejscu publicznym. Pamiętajmy, że dzieci uczą się przez naśladowanie dorosłych. 

Ruch to podstawa w rozwoju dziecka

W rozwoju małego dziecka to rodzic i rodzina odgrywają kluczową rolę w zabawie. To oni są pierwszym i najważniejszym elementem w socjalizacji dziecka. Emocje na twarzy dorosłego są niezmiernie istotne dla maluchów. Badania wykazały, że już niemowlaki reagują na zmieniające się emocje na twarzach rodziców pochylających się nad łóżeczkiem. Na widok uśmiechu odwzajemniają go, a złość na twarzy i napięte mięśnie wywołują u dzieci płacz. 

Ćwiczenia mimiczne to świetna zabawa dla dzieci i rodziców, można je wykonywać przed lustrem i połączyć z odgłosami. Nieświadomie małe dziecko będzie ćwiczyć mięśnie twarzy, język, wargi, policzki. Odgłosy pojazdów, zwierząt połączone z naśladowaniem ich ruchów to dla maluszków wielka frajda. Pamiętajmy, że ruch to podstawa w rozwoju, nie ma mowy bez ruchu. 

Dlaczego zabawy ruchowe w połączeniu z mówieniem są ważne?

• Naśladownictwo jest niezmiernie istotne w rozwoju, dziecko nawiązuje kontakt wzrokowy i skupia uwagę na obiekcie naśladowania, widzi go, dostrzega.
• Ćwiczenia ruchowe to podstawa rozwoju motoryki dużej i małej, ale także sensoryki. Dzieci uczą się przez doświadczanie, muszą dotknąć, ścisnąć, powąchać, dzięki temu zdobywają nowe doświadczenia. 
• Ruch powoduje lepsze dotlenienie organizmu, a dzięki temu mózg pracuje sprawniej, dzieci nie są rozdrażnione i pobudzone, tylko aktywne.

Mamo, tato, posłuchajcie, opowiem wam bajkę

O tym, że czytanie książek rozwija dzieci, nie trzeba nikomu przypominać. Pobudza wyobraźnię, kreatywność, poszerza słownictwo, ale czy można jeszcze coś osiągnąć, czytając dziecku książeczki? Jak wykorzystać bajki w rozwijaniu mowy, ćwiczeniu pamięci, koncentracji?

• Przede wszystkim zaczynajmy od krótkich i prostych treści, wracajmy do nich, bo tylko przez powtarzanie ćwiczy się pamięć. 
• Dopytujmy dzieci o treść czytanego utworu, odgrywajmy scenki z użyciem emocji widocznych na twarzy i słyszalnych w głosie: „Ojej, ale ten piesek jest smutny, dlaczego on taki jest? Co by tu zrobić, żeby się uśmiechnął?”. 
• Warto samemu budować nowe, dodatkowe, ale proste treści. Reakcja dziecka pokaże nam, czy w ogóle rozumie, co czytamy, czy słyszy i czy słucha.
• Można sprawdzić pamięć dziecka i spróbować nawiązać w codziennych sytuacjach do tego, co było zawarte w treści bajki: „Pamiętasz, jaki prezent dostał Prosiaczek od Kubusia? Czy to były cukierki, czy może miodek?”.

Zachęcajmy dzieci, by same opowiadały nam bajki, niech narysują postaci, wesołe i smutne. Dopytujmy dzieci, dlaczego postaci takie są. Dzięki temu zachęcamy i aktywizujemy je do mówienia i komunikowania się z nami. Nie ma lepszej formy tak bardzo rozwijającej mowę u dziecka, jak właśnie prosta i spontaniczna zabawa z udziałem drugiej osoby, partnera w zabawie.

Źródła:

J.J. Błeszyński, D. Baczała (red.), Wczesna interwencja w logopedii, Gdańsk 2015.

J. Cieszyńska, M. Korendo, Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka. Od noworodka do 6. roku życia, Kraków 2007.J. Skibska (red.), Wspieranie rozwoju małego dziecka, Bielsko-Biała–Kraków 2014.