Jak rozwijać percepcję słuchową u przedszkolaków

Poziom percepcji słuchowej jest kluczowy dla rozwoju mowy oraz opanowania umiejętności czytania i pisania ze słuchu, niezbędnych w edukacji szkolnej. Inaczej mówiąc, ma istotne znaczenie w identyfikacji i różnicowaniu bodźców oraz powiązaniu ich z określoną treścią. 

Dziecko w okresie przedszkolnym uczy się poprzez zabawę i działanie, daje to możliwości ćwiczeń słuchu w wielu codziennych sytuacjach.

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Okres przedszkolny — ważny czas w rozwoju dziecka 

Pierwsze lata życia dziecka to budowanie solidnych podstaw w jego rozwoju mowy – dziecko uczy się słuchania, zwracania uwagi na dźwięki mowy, naśladowania ich, rozumienia i w końcu wypowiadania pierwszych słów. Pojawienie się mowy jest efektem wielu procesów psychofizycznych, które dojrzewają w pierwszych latach życia.

Jeżeli rozwój mowy przebiega u dziecka prawidłowo, to w okresie przedszkolnym ma ono za sobą już kilka etapów:

• etap melodii, czyli reakcji na ludzki głos i odpowiadanie gaworzeniem,
• etap wyrazu, czyli powtarzania usłyszanych wyrazów i posługiwania się nimi świadomie,
• etap zdania, czyli łączenia wyrazów, budowy zdań, odkrywania podstawowych reguł gramatycznych.

Kolejny etap, w który wchodzi dziecko, to tzw. okres swoistej mowy dziecięcej, który rozwija się między 4. a 7. rokiem życia. To właśnie wtedy dziecko opanowuje wszystkie głoski występujące w języku polskim, ma coraz bogatszy zasób słów i potrafi poprawnie budować zdania. 

Dziecko zaczyna opowiadać, pojawia się narracja. Natomiast gdy okres przedszkolny dobiega końca, dziecko powinno już swobodnie posługiwać się językiem. Komunikować zarówno z rówieśnikami, jak i z dorosłymi w różnych sytuacjach społecznych. Pozwala to na rozwijanie języka nie tylko w dialogu, ale też w trakcie obserwacji otoczenia. Dziecko zapamiętuje zarówno słowa kierowane do niego, jak i te, które pojawiają się np. w rozmowach dorosłych czy też w komunikatach płynących np. z telewizji.

Pobyt w przedszkolu samoistnie stwarza sytuacje kontaktów społecznych, dziecko bierze udział w treningu komunikacyjnym. Stopniowo uczy się, że inaczej rozmawiamy z rówieśnikami, a inaczej z panią w sklepie czy przychodni.

Wraz z poszerzaniem się przestrzeni życiowej dziecka zmienia się otoczenie akustyczne, pojawiają się nowe, nieznane mu dotąd dźwięki związane już nie tylko z domem, placem zabaw czy przedszkolem, lecz także z dalszym otoczeniem.

Pomiędzy 3. a 6. rokiem życia rozwój słuchowy dziecka jest związany głównie z dźwiękami mowy. Pojawia się umiejętność rozumienia coraz dłuższych poleceń i wypowiedzi, zapamiętywanie i powtarzanie historyjek, wierszyków, piosenek czy wyodrębnianie szczegółów w słuchanych tekstach.

To właśnie w wieku przedszkolnym wzmaga się zainteresowanie komunikowaniem, czemu sprzyja poszerzający się krąg osób związanych z dzieckiem: w przedszkolu, podczas zabaw z rówieśnikami czy w innych sytuacjach codziennych. 

Osiąganie poszczególnych umiejętności słuchowych nie zawsze przebiega według określonego schematu. Zapamiętywanie coraz większej liczby słyszanych dźwięków, przyswajanie ich oraz przetwarzanie często sprawiają trudności. Umiejętność prawidłowego różnicowania dźwięków mowy, analizy i syntezy głoskowej czy sylabowej w dużym stopniu rzutuje na późniejszą naukę czytania. 

Słuch fonematyczny a gotowość szkolna

Z badań nad kształtowaniem się percepcji słuchowej wynika, że znaczący procent dzieci, które doświadczają niepowodzeń w początkowej nauce czytania i pisania, wymaga intensywnej pracy w tym zakresie.

Słuch fonematyczny jest kluczowym elementem w rozwoju mowy oraz umiejętności czytania i pisania. Zakłócenia w tym zakresie – oczywiście w zależności od stopnia nasilenia  – mogą utrudniać lub wręcz uniemożliwić prawidłowy rozwój mowy, a nawet wywoływać zaburzenia mowy już wykształconej, a tym samym komplikować nabywanie umiejętności czytania i pisania.

Zabawy językowe są ważnym elementem, który ma wpływ na skuteczność działań zmierzających do rozwoju percepcji słuchowej. Dlaczego są tak istotne? Bo mają na celu usprawnienie funkcji, które są związane z odbiorem, rozpoznawaniem, różnicowaniem oraz interpretacją dźwięków. Jednocześnie rozwijamy koncentrację i pamięć słuchową, koordynację słuchowo-ruchową, słuch fonematyczny, analizę i syntezę głoskową, sylabową i zdaniową, umiejętności niezbędne uczniowi, którym za chwilę stanie się każdy przedszkolak.

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Jak się bawić z dziećmi dźwiękami

Podstawą prawidłowego rozwoju spostrzeżeń słuchowych jest przede wszystkim nieuszkodzony (anatomicznie) oraz sprawny (funkcjonalnie) analizator słuchowy, który odpowiada za słuch fizyczny. Natomiast warunkiem rozwoju mowy jest prawidłowa identyfikacja bodźców słuchowych dochodzących do mózgu. Mówimy wtedy o tzw. słuchu językowym.

Ćwiczenia wrażliwości słuchowej

• Zaczynamy od dźwięków naturalnych, czyli tych dochodzących z najbliższego otoczenia – ćwiczenie polega na identyfikowaniu wraz ze wskazywaniem, przyporządkowaniu określonego dźwięku do obrazka lub sytuacji (np. odgłos syreny wozu strażackiego , gdy przejeżdża obok nas, a stoimy w korku lub spoglądamy przez okno, kapanie wody z kranu, trzaskanie drzwiami, przekręcanie klucza) Zwracajmy uwagę dzieci na dźwięki, które je otaczają.
• Organizujmy zagadki słuchowe – akcesoria domowe i kuchenne to wspaniałe instrumenty (np. uderzanie drewnianą łyżką o garnek czy też łyżeczką o łyżeczkę lub szklankę). Wykorzystujmy odgłosy remontu u sąsiada i pytajmy dzieci: „Co to za dźwięk? Co tak hałasuje? To wiertarka czy młotek?” „Tak, młotek, tata też ma i stuka nim głośno, gdy wbija gwóźdź”. Uczmy dzieci identyfikować konkretny dźwięk z określonym przedmiotem, czynnością, zwierzęciem lub pojazdem.
• Bawmy się w darcie i gniecenie papieru, to przy okazji świetna zabawa i ćwiczenie palców.
• Włączajmy rodzinę do wspólnych, krótkich zabaw, np. w rozpoznawanie po głosie: „Zgadnij, kto przyszedł”. Babcia czy ciocia w tym momencie głośno wita się z dzieckiem, nie pokazując mu się. To prosta zabawa w „Zgadnij, kto mówi”.

Ćwiczenia słuchu fonematycznego

Jest to ten rodzaj słuchu, który pozwala odróżnić jedną głoskę od drugiej:

• Zaczynamy od naśladowania odgłosów, następnie prosimy, by dziecko powtarzało tyle razy, ile usłyszało dźwięk, np. „Hau, hau, hau. Ile razy szczekał pies? Powtórz tyle samo”.
• Podział wyrazów na sylaby: mama (ma-ma), kot (kot), telewizor (te-le-wi-zor).
• Wymyślanie wyrazów zaczynających się na daną głoskę, np. kto wymyśli więcej wyrazów na głoskę „a”: arbuz, Ania, apteka itd.
• Wymyślanie wyrazów rozpoczynających się na sylabę „bu”: buty, buraki, burza itd.
• Zabawa „Jaką głoskę zjadłam?”: bu…(t), ko…(t), do…(m). Lub odwrotnie, zjadamy głoskę pierwszą: (b)…ut, (k)…ot itd. 

Dzięki prostym i wzbudzającym śmiech ćwiczeniom, które możemy wykonywać, jadąc w samochodzie lub czekając w kolejce, wypełnimy dzieciom czas, a przy okazji ćwiczymy ich percepcję słuchową. Jednocześnie wspomagamy umiejętności niezbędne do osiągnięcia gotowości szkolnej, umożliwiając dziecku opanowanie nowej roli społecznej – roli ucznia.

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Źródła:

B. Bednarska, H. Liwo, K. Wasila, Kiedy świat staje się przygodą. Poradnik dla rodziców dzieci z wadą słuchu w wieku przedszkolnym. Przydatny również dla wychowawców, Gdańsk 2012.

A. Franczyk, K. Krajewska, Program psychostymulacji dzieci w wieku przedszkolnym z deficytami i zaburzeniami rozwoju. Ćwiczenia i zabawy do wykorzystania w pracy dydaktyczno-terapeutycznej dla nauczycieli i terapeutów pracujących z dziećmi o specyficznych potrzebach edukacyjnych, Kraków 2010.

J. Graban, R. Sprawka, Trening słuchu. Ćwiczenia rozwijające percepcję słuchową u dzieci, Gdańsk 2009.I. Salach, Propozycje zajęć i zabaw doskonalące umiejętność czytania, Płock 2002.