Kilka słów o prawidłowym oddechu i co ma do tego mowa

Prawidłowe oddychanie, czyli jakie?

Już w okresie życia płodowego, mimo że płuca nie są jeszcze aktywne, ćwiczone są ruchy oddechowe. Po urodzeniu oddychanie jest możliwe poprzez udrożnienie jamy ustnej i nosowej, opuszczenie żuchwy i wysunięcie języka do przodu. To powoduje, że powietrze wydostaje się przez nos do krtani, tchawicy i pęcherzyków płucnych. Noworodek na początku oddycha tylko przez nos, dopiero później zdobywa umiejętność oddychania ustami. Funkcja ta jest ściśle powiązana m.in. z fizjologicznym oddychaniem. Jeśli dziecko oddycha przez usta, to jama nosowa nie może się prawidłowo ukształtować, czego konsekwencją może być nieprawidłowy rozwój mowy.

Podczas spoczynku język powinien być przyklejony do podniebienia – dzięki temu uzyskujemy wzniesienie szerokiego języka w tzw. pozycji wertykalno-horyzontalnej. Aby uzyskać takie ułożenie języka, jama ustna musi być zamknięta. Właściwe ułożenie języka jest natomiast warunkiem prawidłowego połykania. Po raz kolejny widać powiązanie z fizjologicznym oddychaniem przez nos. Oczywiście należy uwzględnić drożność jamy nosowo-gardłowej, czyli brak infekcji np. kataralnej.

Konsekwencje nieprawidłowego oddychania

Jak wynika z przeprowadzonych badań, problemy z nieprawidłowym oddychaniem u dzieci najczęściej są związane z dolegliwościami laryngologicznymi, takimi jak przerośnięty trzeci migdał, migdałki podniebienne czy komplikacje po zabiegu usunięcia trzeciego migdałka. 

Długotrwałe oddychanie przez usta może wywołać różne konsekwencje, m.in.:

• Nieprawidłowy rozwój narządu żucia, co może mieć duży wpływ na wymowę.
• Nieprawidłowy sposób połykania, gdy język nie unosi się do podniebienia, tylko napiera na przednie zęby, powodując ich wypychanie. To z kolei pogłębia wadę zgryzu i może się przyczyniać do niektórych wad wymowy.
• Infekcje górnych dróg oddechowych. Dlaczego? Dlatego że oddychanie przez usta sprzyja infekowaniu tylnej ściany gardła oraz górnych dróg oddechowych.
• Kształtowanie się wad postawy.
• Słabe napięcie mięśnia okrężnego warg, niewydolność warg, wiotkość mięśni policzkowych, czego skutkiem będą trudności w jedzeniu, problemy z wydmuchaniem nosa. Mięśnie okrężne warg stają się słabe i wymagają wielu ćwiczeń, aby osiągnąć sprawność niezbędną do prawidłowej artykulacji niektórych głosek. Podobnie jest z językiem – trudność w uzyskaniu wzniesienia do pozycji wertykalno-horyzontalnej powoduje wady wymowy.

Jakie są przyczyny nieprawidłowego oddychania?

Do nieprawidłowości w oddychaniu z pewnością przyczynia się zbyt długie stosowanie smoczków, butelek ze smoczkiem oraz kubków niekapków, ponieważ wpływa to niekorzystnie na pracę mięśni warg i prawidłowy rozrost żuchwy. Brak bodźców do pracy mięśni warg może wpływać na kierowanie toru oddechowego przez jamę ustną.

Kolejną przyczyną oddychania przez usta może być wystąpienie infekcji i niedrożności nosa wywołanej katarem. Ponadto:

• Niewłaściwa pozycja podczas spania – zbyt niskie lub zbyt wysokie ułożenie głowy dziecka może powodować nieprawidłowości w obrębie narządu żucia.
• Przerost trzeciego migdałka lub migdałków podniebiennych.
• Alergiczny obrzęk nosa, skrzywienie przegrody nosowej.
• Inne choroby i wady anatomiczne w obrębie nozdrzy (np. polipy), które powodują, że podczas wdechu powietrze napotyka opór.

Oddychanie jest czynnością powiązaną z przyjęciem odpowiedniej pozycji żuchwy, warg, policzków, języka, ale także głowy oraz z zaangażowaniem mięśni oddechowych. 

Niestety zdarza się również, że pomimo usunięcia przeszkody, np. trzeciego migdała, dziecko nadal pobiera powietrze drogą ustną – mówi się wtedy o nawykowym oddychaniu przez usta. Dlatego tak istotne jest, aby obserwować dziecko, jego sposób oddychania, i zasięgać porady specjalistów, gdy zauważymy niepokojące objawy.

Wesołe zabawy oddechowe 

Ćwiczenia oddechowe stanowią ważny element w profilaktyce oraz w terapii logopedycznej. Nie tylko usprawniają funkcje oddechowe, lecz także stanowią fantastyczną rozrywkę, dając jednocześnie satysfakcję z osiągniętych wyników. Zabawy „w dmuchanie” wspomagają rozwój mowy, rozwijają wyobraźnię i zdolność koncentracji.

Warto przy tym pamiętać o kilku istotnych warunkach, które powinny być spełnione, aby zabawy były efektywne i sprawiały przyjemność:

• Nie wykonujemy ćwiczeń, gdy dziecko ma katar, przerost trzeciego migdałka czy krzywą przegrodę nosową, ponieważ wówczas nie wykona ich poprawnie.
• Zadbajmy, aby pomieszczenie było przewietrzone.
• Ćwiczmy, bawmy się często, ale krótko – jednorazowo nie dłużej niż 5 minut, aby nie doszło do hiperwentylacji.

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Jak się bawić?

• „Burza w szklance wody”, czyli zabawy z rurką i napełnioną wodą szklanką,
• „Dmuchane dołki”, czyli wydmuchiwanie przez słomkę powietrza bez dotykania wody,
• „Dmuchane zawody”, czyli kto szybciej? Kto dalej? Kto trafi do celu?
• przyciąganie/zasysanie rurką na wdechu lekkich przedmiotów, np. papierków, waty, pomponików, kulek styropianu,
• zdmuchiwanie kawałków papieru z gładkiej powierzchni, następnie z chropowatej,
• rozdmuchiwanie materiałów sypkich: kaszy, ryżu, soli,
• dmuchanie przez słomkę na kulki styropianu umieszczone w pojemniku,
• gwizdanie,
• dmuchanie na wiatraczek lub wiszące na sznurkach waciki, piórka,
• puszczanie baniek mydlanych,
• chuchanie na zmarznięte ręce czy gorącą zupę.

Pamiętajmy, że już od najwcześniejszych chwil życia dziecka warto prowadzić działania profilaktyczne związane m.in. z oddychaniem. Przy diagnozowaniu dysfunkcji związanych z tą czynnością należy uwzględnić leczenie, którego celem jest przede wszystkim likwidacja przyczyny powodującej trudność w pobieraniu powietrza przez nos. W tym celu zasięgnijmy opinii lekarza oraz logopedy. 

Źródła:

I. Malicka, Oddychanie jako jedna z funkcji prymarnych, „Forum Logopedyczne” 2013, nr 21.

I. Malicka, Wstępne podsumowanie badań zaburzeń mowy u dzieci w wieku przedszkolnym z dysfunkcją fazy połykania i oddychania, „Logopedia Silesiana” 2014, nr 3.

D. Pluta-Wojciechowska, Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacji. Podstawy postępowania logopedycznego, Bytom 2015.K. Szłapa, I. Tomasik, S. Wrzesiński, Zabawy oddechowe na wesoło, Gdańsk 2015.