Konsekwencja w rodzicielstwie – szkoda na nią życia

Integralność czyli spójność wewnętrzna jest bardzo ważna w roli rodzica. Kiedy nasze zachowania są spójne z naszymi emocjami, myślami i potrzebami oraz kiedy jesteśmy autentyczni, dziecko ma jasny przekaz. W ten sposób – dzięki naszemu modelowaniu  – uczy się podążania za „sobą” i kierowania się motywacją wewnętrzną. 

Również z tego poziomu  – poziomu autentyczności  – warto stawiać granice.  Dobrze, jeśli wyznaczamy je świadomie i w oparciu o wyznawane przez nas przekonania. W przeciwieństwie do granic tworzonych sztucznie, z przekonania, że ‘tak trzeba”, autentyczne granice wynikające z naszych potrzeb, sprzyjają wychowaniu w miłości. Modelują także postawę dzieci wobec samych siebie, swoich potrzeb i emocji. Takie granice przynoszą więc o wiele więcej  korzyści niż żelazna konsekwencja.

Konsekwencja w rodzicielstwie – jak ją postrzegamy i czym jest?

W ujęciu rodzicielskim konsekwencja rozumiana jest najczęściej jako bycie wiernym prezentowanym wcześniej decyzjom, ustaleniom i postępowanie zgodnie z nimi. Rodzicielska konsekwencja w takim wariancie przypomina raczej mechaniczne działanie. Jest jak autopilot, który raz zaprogramowany, nie zwraca uwagi na okoliczności i bieżące warunki, tylko działa zgodnie z przyjętym wcześniej schematem. Z jednej strony daje poczucie przewidywalności, z drugiej zaś – bardzo ogranicza. 

Współczesny rodzic może czuć się bardzo zagubiony, słysząc z ust jednych specjalistów, że konsekwencja w wychowaniu to podstawa poczucia bezpieczeństwa dziecka, podczas gdy drudzy eksperci łączą żelazną konsekwencję z tresurą. Dlatego warto świadomie podejść do tematu i zastanowić się nad własnymi celami wychowania, zadając sobie następujące pytania:

• Do czego tak naprawdę wychowuję własne dziecko? 
• Na czym mi zależy w wychowaniu? 
• Czy to, na czym mi zależy, uda się osiągnąć: przewidywalnością własnych zachowań (w każdej sytuacji!), „zmuszaniem się” do reagowania zawsze w ten sam (zapowiedziany wcześniej sposób), nie biorąc pod uwagę pojawiających się potrzeb?
• Czego nauczy moje dziecko bycie zawsze (!) i na siłę konsekwentnym?

Wewnętrzna spójność dorosłego a konsekwencja…

Zdaniem psycholożki Agnieszki Stein „w bliskich, pełnych miłości relacjach z własnymi dziećmi często dużo zdrowsza [niż konsekwencja] i bardziej wychowawcza okazuje się być niekonsekwencja” [1]. Warto pamiętać, że różnimy się nie tylko między sobą jako ludzie, ale również względem siebie samego/samej w kontekście tej samej sytuacji. Warto zdać sobie sprawę, że doświadczając codziennie nawet powtarzalnych czynności, nie zawsze zachowujemy się w taki sam sposób, ponieważ za każdym razem „wchodzimy” w sytuację np. z innym poziomem energetycznym, innymi emocjami, zmęczeniem, czy stresem, a to przecież determinuje nasze zachowanie.

Biorąc to pod uwagę, można stwierdzić, że bycie zawsze konsekwentnym, rozumiane jako sztywne trzymanie się z góry ustalonych zasad i reagowanie w ściśle określony sposób, nie leży po prostu w naturze człowieka! Takie zachowanie nie uwzględnia przecież bieżących potrzeb, emocji, czy możliwości jednostki itp. 

^{_{Uwaga! Reklama do czytania}}

Spójność wewnętrzna to lepsze rozwiązanie

Sądzę, że ważniejsze niż trzymanie się żelaznej rodzicielskiej konsekwencji jest bycie spójnym dorosłym. Spójny dorosły to taki, który ma swoje jasne wartości i kieruje się nimi w życiu, uwzględniając przy tym perspektywę drugiego człowieka (dziecka). Taka postawa zakłada świadomość własnych przekonań i dokonywanie wyborów, które odzwierciedlają zinternalizowany system wartości. Dziecko patrzące na dorosłego, który dba o własne potrzeby, szanując jednocześnie potrzeby innych, uczy się szanowania własnych granic i brania pod uwagę granic innych ludzi. 

Bycie rodzicem to permanentna nauka – siebie samego i dziecka. To przestrzeń na popełnianie błędów i wyciągnie z nich wniosków na przyszłość, a także dorosłe: przepraszam, pomyliłem/pomyliłam się, miałeś/miałaś rację. Lepiej zaufać dziecięcej kompetencji, niż nakładać na siebie „kaganiec konsekwencji”, który podważa wiarę w dziecko i zakłada, że rodzic wie zawsze lepiej.

Konsekwencja „szkodzi”…

Konsekwencja nakłada na rodziców „gorset oczekiwań innych”, tego, co wypada i czego nie powinno się robić. Nieustannie stawia dorosłych w świetle ocen i „straszy” nieposłuszeństwem dzieci, jeśli nie wdroży się jej w życie. Zakłada w sobie sztywność reakcji. Dlatego wielu rodzicom trudno trwać w „konsekwencji”. Zdarza się, że robią oni coś w imię konsekwencji. Jednak robią to bez bez przekonania, że służy to im samym, dzieciom i całej rodzinie. 

Prawdą jest, że nie da się funkcjonować bez żadnych zasad, a pewna stałość jest w życiu potrzebna. Niepodważalne w kontekście wychowania są zasady dotyczące zdrowia i bezpieczeństwa dziecka, a także dotrzymywania złożonych obietnic. Nie jest to jednak konsekwencja, a świadome budowanie relacji i wybieranie tego, co dobre dla bliskich. 

Szkoda życia na konsekwencję

Konsekwencja nie wydaje się najlepszym wyborem życiowym, ponieważ: 

• nie uwzględnia ona tak naprawdę rodzicielskich i dziecięcych potrzeb, które wpływają na bieżące zachowania,
• podważa zaufanie do dziecka i zakłada, że rodzic wie zawsze lepiej, a przy tym wyrokuje, a nie pyta z zaciekawieniem,
• nie bierze pod uwagę, że zachowania są tak naprawdę wypadkową: uczuć, myśli i potrzeb,
• uniemożliwia dostosowanie zasad do bieżących sytuacji,
• wyklucza elastyczność, nakłada sztywność reakcji i ogranicza spontaniczność,
• utrudnia bycie uważnym i ciekawym świata,
• nakłada na rodziców wyrzuty sumienia, jeśli intuicyjnie dokonują wyboru odmiennego od przyjętych „konsekwencji”
• sieje niepokój, że „robią dziecku mętlik w głowie”.

Jeśli nie konsekwencja, to co w takim razie?

Zdaniem J. Juula „Dzieci potrzebują informacji zwrotnej w czasie swojego odkrywania świata – i musi ona obejmować także indywidualne granice i wartości dorosłych. Dlatego jest bardzo ważne, aby wciąż na nowo mówić NIE w odniesieniu do tych samych rzeczy. Im bardziej osobisty i zdecydowany przekaz rodziców, tym szybciej mały badacz dojdzie do swoich wniosków” [2]. Stąd też zamiast żelaznej konsekwencji warto wybierać spójność własnego zachowania z tym, co myślę, czuję i potrzebuję oraz z uwzględnieniem perspektywy dziecka. Taka naturalna postawa dorosłych uczy dzieci, że warto słuchać siebie i swoich potrzeb oraz poszukiwać sposobu na ich zaspokojenie. 

Warto przy tym pamiętać, że działanie w zgodzie z własnymi wartościami wspiera motywację wewnętrzną dziecka dając stosowny model. Buduje mu przestrzeń do dokonywania „słusznego” wyboru. Dziecko jest niezależnym bytem, który potrzebuje sprawnego, wewnętrznego „kompasu”. Trudno o jego poprawne działanie, jeśli cały czas będzie „tresowane” zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, które nie uwzględniają jego bieżących potrzeb i możliwości.

Zdecydowanie łatwiej mu funkcjonować, jeśli ma wokół siebie ważnych dorosłych, którzy potrafią pokazywać osobiste granice, odwołując się przy tym do własnych przekonań. To nie żelazna konsekwencja wpływa na wychowawczy ład w rodzinie. To przyglądanie się przez dzieci zasadom, które kierują zachowaniem dorosłych, i późniejsze naśladowanie ich. Bo to właśnie uczenie się przez doświadczanie umożliwia dzieciom harmonijny rozwój. 

Literatura:

[1] A.Stein, O pożytkach płynących z niekonsekwencji; https://dziecisawazne.pl/o-pozytkach-plynacych-z-niekonsekwencji/.[2] J. Juul, NIE z miłości, tłum. B. Baran, MIND, 2011.