Empatia a współczucie
Gdyby przedstawić to bardziej obrazowo, osoba współczująca cierpieniu drugiej, zareagowałaby najprawdopodobniej w następujący sposób: „Jakie to straszne! Wiem co czujesz. Czuję twój ból i też jest mi smutno”. Postępowanie takie przenosi jednak uwagę z osoby cierpiącej na siebie i swoje uczucia. To nie jest empatia.
Empatia to bycie z drugą osobą, blisko tego, co w niej żywe a nie – bycie przy swoich uczuciach i reakcjach. To umiejętność obecności przy osobie cierpiącej, nie dając się porwać jej cierpieniu. Współczucie uniemożliwia okazywanie empatii. Doskonale obrazuje to poniższy film:
Skąd się bierze empatia?
Badania neurobiologiczne i neuropsychologiczne pokazują, że reakcja empatyczna jest wynikiem przetwarzania informacji przez neurony lustrzane, czyli grupę komórek nerwowych mieszczących się w korze motorycznej płata czołowego oraz korze ciemieniowej. Zostały one odkryte przypadkiem przez grupę włoskich naukowców na początku lat 90., podczas badań naczelnych. Ich wyjątkowość polega na tym, że umożliwiają interpretację zachowań obserwowanych u innych osób na drodze prawdziwej stymulacji. Przedstawiając to bardziej obrazowo – gdy widzimy kogoś, kto zjada banana, aktywują się nasze neurony lustrzane. A więc aktywność neuronalna mózgu osoby rzeczywiście coś przeżywającej i osoby ją obserwującej są do siebie zbliżone. Daje to podstawę współodczuwania.
Przy czym empatia to nie tylko zdolność współodczuwania, ale też przyjęcia cudzego punktu widzenia i rozumienia motywów kierujących czyimś zachowaniem. Ten drugi aspekt udało się zbadać przy użyciu rezonansu magnetycznego. Za satysfakcjonujący poziom tych zdolności odpowiadają przyśrodkowa kora przedczołowa, styk skroniowo-ciemieniowy i górna bruzda skroniowa.
Kurs online – Spokój, koncentracja i uważność
Kurs zawiera proste, a zarazem skuteczne ćwiczenia, zabawy i zadania dla tych, którzy chcą wnieść do swojej rodziny więcej spokoju oraz nauczyć siebie i swoje dzieci sztuki panowania nad myślami i emocjami oraz bycia „tu i teraz”.
Dzięki uważności dziecko zyska:
– umiejętność koncentracji uwagi
– lepszą zdolność radzą sobie z negatywnymi emocjami, napięciem, frustracją
– spadek dolegliwości takich, jak: zmęczenie, choroby, niepokój i bezsenność
– wzrost poziomu energii i odczuwania radości
– polepszenie relacji z innymi dziećmi i rodzicami
Największym darem, jaki możesz podarować Twojemu dziecku (i sobie) jest dar uważności (mindfulness).
Co wpływa na empatię?
Na każde nasze zachowanie, również to empatyczne, mają wpływ trzy czynniki – predyspozycje biologiczne, psychologiczne i środowiskowe.
Do biologicznych czynników zaliczamy przede wszystkim dziedziczenie. W spadku po przodkach dziedziczymy empatię w 40-50 proc. Innym biologicznym czynnikiem, wpływającym na nasze zdolności empatyczne, jest nasz temperament oraz intensywność afektu, czyli umiejętność doświadczania intensywnych emocji zarówno pozytywnych, jak też negatywnych.
Jeśli chodzi o czynniki środowiskowe, w tym przypadku najbardziej istotne są uczuciowe relacje z rodziną oraz sposób przywiązania, jaki udało nam się wypracować na etapie wczesnego dzieciństwa. Dzieci przywiązane w sposób bezpieczny są w przedszkolach bardziej zajęte kolegami i częściej pomagają innym dzieciom niż te, które wykazują lękowy czy unikający styl przywiązania (więcej o poszczególnych stylach przywiązania).
Jak ćwiczyć empatię?
Zarówno style przywiązania, które warunkują to, w jaki sposób budujemy relacje z bliskimi osobami w dorosłości, ale też empatię, koncentrację i inne funkcje odpowiadające za nasze bycie z innymi, można ćwiczyć. Sama koncentracja (niezbędna do tego, by nauczyć się aktywnego, empatycznego słuchania, ale też bycia w empatycznym kontakcie ze sobą) rozwija się poprzez medytację, relaks, wszelkiego typu prace nas samym sobą i własną świadomością. W kontakcie z drugim człowiekiem ważne jest też ćwiczenie aktywnego słuchania, które jest procesem empatycznego dostrojenia się do uczuć i myśli drugiego człowieka. W aktywnym słuchaniu istotnym elementem jest podarowanie swojej uwagi mówiącemu.
Nie bez znaczenia jest też ciągłe przyglądanie się własnym uczuciom, emocjom oraz doznaniom „z ciała”. Chodzi o introspektywną zdolność do kierowania strumienia uwagi „do środka”. Mówiąc inaczej – ważne jest by wiedzieć, jakie uczucia przeżywam i z jakich niezaspokojonych potrzeb one wynikają. Przyglądanie się tym emocjom, bez ich oceniania i dzielenia na „złe” czy „dobre” integruje intuicyjne odruchy z całością relacji danej osoby ze światem.
Trzeci aspekt procesu rozwoju empatii to nauka komunikowania się – nie tylko komunikowania uczuć, ale też rozumienia wieloznaczności komunikatów, które do nas dopływają. Zgodnie z nawykami poznawczymi i emocjonalnymi, zazwyczaj odbieramy poszczególne komunikaty na jednym poziomie. Zanim udzielimy na nie odpowiedzi warto się zastanowić, co się pod nimi kryje – jakie uczucia i potrzeby za nimi stoją. Czy jeśli dziecko mówi do nas „nie lubię cię”, to ma na myśli, że jesteśmy złymi rodzicami, czy jest to komunikat typu: „kiedy chowasz moją zabawkę, jestem smutny i zezłoszczony”. Inna perspektywa zazwyczaj daje nam również możliwość adekwatnego zareagowania do poszczególnych komunikatów i nawiązania kontaktu z drugą osobą. Na tym polega empatia – na budowaniu kontaktu, bliskości, wartościowych relacji.
Źródła:
- Davis M., Empatia. O umiejętności współodczuwania.
- Rosenberg M., W świecie porozumienia bez przemocy. Praktyczne narzędzia do budowania więzi i komunikacji.
- Bauer J., Empatia. Co potrafią lustrzane neurony
- neuropsychologia.org/wspolczujacy-mozg-neurobiologia-empatii
- akcja-empatia.pl
