Mózg dziecka jest plastyczny – co to dokładnie znaczy?

Ze względu na wysoki poziom wyspecjalizowania i rozwoju ludzkiego mózgu, człowiek rodzi się z „niegotową” jego wersją. Ludzki mózg nie może rozwinąć się i rozrosnąć bardziej w okresie płodowym, ponieważ uniemożliwiłoby to przeciśnięcie się czaszki przez drogi rodne kobiety. W rezultacie, w przeciwieństwie do większości ssaków, rodzimy dzieci, które do pełnego rozwoju intelektualnego i fizycznego potrzebują opieki dorosłego. Efektem tego jest fakt, że mózg dziecka w dużej mierze rozwija się już poza bezpiecznym brzuchem mamy i wystawiony jest na nieustannie docierające do niego bodźce zewnętrze. Te właśnie bodźce w dużej mierze wspierają genetyczne predyspozycje dziecka, rozwijając jego talenty.

W chwili narodzin neurony stanowią odrębne komórki i brak jest między nimi połączeń, jednak wraz z docieraniem do mózgu informacji sensorycznych, w ciągu pierwszych dwóch lat życia liczba połączeń wzrasta w zawrotnym tempie. W dziecięcym mózgu co sekundę pojawiają się dwa miliony synaps. W wieku dwóch lat dziecko ma ich już sto bilionów, czyli dwa raz więcej niż dorosły.

Burzliwa neurogeneza, czyli proces namnażania się komórek nerwowych i synaps, nie może trwać bez końca. Każda komórka i każde połączenie nerwowe potrzebuje energii, a więc nasz organizm redukuje te, które nie są mu potrzebne, by zachować więcej energii na te, które są dla niego przydatne. Proces ten nazywany jest darwinizmem neuronalnym i prowadzi on do wymierania ponad połowy połączeń nerwowych.

Ginące połączenia nerwowe

Według jakiego klucza dokonywana jest ta selekcja? Otóż, jeśli dane połączenie z powodzeniem sprawdza się jako element określonego obwodu – ulega ono wzmocnieniu. Jeśli natomiast okazuje się nieużyteczne – ulega osłabieniu, a w końcu całkowitemu zanikowi. Podobnie jak ścieżki w lesie – te nieużywane zarastają i znikają.

Plastyczność mózgu, czyli zdolność do wytwarzania nowych ścieżek i połączeń nerwowych z wiekiem gwałtownie spada. Połączenia „ potrzebne” i wykorzystywane są wzmacniane i utrwalane przez sieci perineuronalne. Niepotrzebne ścieżki zostają usuwane. Proces wymierania neuronów trwa mniej więcej od 8 do 15 roku życia.

Oto prosty przykład: dziecko urodzone w Japonii i w Polsce ma taką samą zdolność słyszenia i reagowania na wszystkie głoski obydwu języków. Oznacza to, że dysponuje takimi samymi warunkami biologicznymi, by opanować każdy język świata! Jednak z biegiem lat, udoskonalona będzie zdolność słyszenia typowych dźwięków języka, w którym dziecko „jest zanurzone”, natomiast upośledzona będzie zdolność wychwytywania dźwięków właściwych innym językom. W procesie degradacji nadwyżki połączeń, ocaleją tylko te, które są aktywnie wykorzystywane.

Przeczytaj także: Jak rozwija się mózg i dlaczego (jako rodzice) powinniśmy o tym wiedzieć

Podobne zjawisko zachodzi w rodzinach muzyków. W większości zdolności muzyczne przechodzą tam z pokolenia na pokolenie. Czy to aby na pewno kwestia wrodzonego talentu? Otóż nie. Najprawdopodobniej, gdyby biologiczne dziecko dwóch fałszujących podczas śpiewania rodziców wychowywane było w rodzinie muzycznej – ono samo wypracowałoby umiejętność śpiewania. Dlaczego? Ano dlatego, że każde dziecko ma taki sam potencjał do malowania, śpiewu czy jazdy na rowerze, taki sam do nauki każdego języka świata jako swojego pierwszego. W zależności od tego, czym dziecko będzie zainteresowane, które czynności będą powtarzane i na jakie bodźce zostanie ono wystawione – te połączenia zostaną przez mózg utrwalone, a później nazywane przez innych talentami.

Mózg jest najbardziej plastyczny w pierwszych latach życia

Świadomość potencjału dzieci daje rodzicom szansę na bardziej uważne wspieranie ich rozwoju oraz na porzucenie przeświadczenia, że dziecko jest do czegoś niezdolne. Pierwsze lata życia dziecka (do około 5 roku życia) są jedynym i niepowtarzalnym czasem, kiedy plastyczność mózgu jest tak wysoka. Wspieranie zainteresowań i aktywności dziecka jest niezwykle ważne. Posiadając wiedzę na temat plastyczności mózgu, rodzic ma szansę zamienić frustrację wywołaną niezdecydowaniem dziecka (przeskakiwaniem z jednego kręgu zainteresowań na kolejny) na spokojne podążanie za nim. Ważne jest, by dać dziecku niepowtarzalną szansę na odnalezienie i rozwinięcie swoich predyspozycji w najlepszym do tego okresie.

Bibliografia:

• Jerzy Vetulani, Maria Mazurek, „Bez ograniczeń. Jak rządzi nami mózg”
• David Eagleman, “Mózg, opowieść o nas”
• Jerzy Vetulani, “Sen Alicji”