Dziecko nie zawsze musi się dzielić

Wciąż jeszcze pamiętam słowa osób z najbliższej rodziny, kiedy moja trzyletnia córka dostawała moje wsparcie i zgodę na to, by nie oddawać swojej zabawki drugiemu dziecku, jeśli tego nie chciała. Jak echo powróciły one, choć z mniejszym natężeniem, gdy na świat przyszła młodsza córka. Kiedy podrosła, zaczęła interesować się różnymi przedmiotami, a starsza powinna była dzielić się z nią tym, co do tej pory było tylko jej.

– Podziel się z nią, ona taka mała;
– Oddaj jej, bo płacze;
– Jak nie będziesz się dzielić, dzieci nie będą się chciały z tobą bawić, nie będą cię lubić…

Własne potrzeby!

Wiele nas kosztowały te słowa – czasem sporo łez, czasem krzyków. I choć mnie nie zawsze było łatwo, moja córka umiała się bronić przekonaniem, że każdy może powiedzieć „tak” lub „nie”, że każdy – bez względu na wiek – ma prawo do swojej własności i decydowania o swoich rzeczach.

Nie jest to wbrew powszechnym przekonaniom egoizm czy skąpstwo, ale (zgodnie z Porozumieniem bez Przemocy) potrzeba własności, autonomii, brania pod uwagę – mamy ją wszyscy.

Zdarza się, że wymagamy od dzieci rzeczy niemożliwych, wręcz nadludzkich. Lubię wtedy spojrzeć z tej perspektywy i zapytać siebie, co bym czuła, gdyby:

• znajoma z pracy sięgnęła do mojej torebki, wyjęła portfel i zabrała kilka banknotów, bo trzeba się dzielić (foremki w piaskownicy),
• początkujący kierowca wziął moje kluczyki od samochodu i chciał się nim przejechać, bo trzeba się dzielić (rowerek dziecka),
• sąsiad wszedł do mojej kuchni i wyjął z lodówki kilka produktów w sam raz na kolację – wszak trzeba się dzielić (paluszki, chrupki, etc.).

Żeby umiało się dzielić…

Nie oznacza to, że nie zależy mi na tym, by moje dzieci dzieliły się z drugim – dziś zabawkami, jutro ubraniami, za jakiś czas być może jedzeniem, pieniędzmi, czasem… Wiem też, że za wszystkimi słowami wypowiadanymi przez wszystkie babcie, ciotki, sąsiadów całego świata jest ta sama intencja – by dziecko umiało dostrzec wartość dzielenia się z potrzebującymi. Zatem potrzeba znów uniwersalna – wzbogacanie życia, jedynie strategie zawodne.

Dlaczego zawodne? Bo nakłaniane, zmuszane, manipulowane, zastraszane dziecko nie dzieli się z własnej woli, nie robi tego z serca, a mnie zależy na tym, by chciało się dzielić wtedy, kiedy ja nie będę patrzeć, kiedy nie podpowiem, nie wskażę i nie zasugeruję.

Jak to możliwe?

1. Staram się pamiętać o rozwojowych predyspozycjach dziecka, co zaoszczędza wielu frustracji. Dwulatek wszystko, co ma w zasięgu ręki, traktuje jak swoją własność. Trudno oczekiwać, że bez oporu odda zabawkę czy kubek drugiemu dziecku.
2. Szanuję własność moich dzieci: „To jest twoja koparka, możesz się nią bawić sama lub z innymi, zdecyduj”.
3. Pokazuję moją własność czy własność innych dzieci i chcę, by również była szanowana: „To mój telefon i chcę, żebyś go odłożyła”.
4. Zwracam uwagę na to, co się dzieje, kiedy oddajemy innym naszą rzecz (pojawia się radość, wspólna zabawa, przyjaźń itp.), i na to, co się dzieje, kiedy tego nie robimy (płacz, smutek, frustracja), czyli nazywam uczucia i potrzeby oraz wskazuję na wartość dzielenia się.
5. Szukam przyczyny, z powodu której córka nie pozwala bawić się swoją zabawką drugiemu dziecku – „Boisz się, że ci jej nie odda?”, „Martwisz się, że może ją zniszczyć?”, „Nie wiesz, czym mogłabyś się pobawić?”. Nazwanie przyczyny często pomaga znaleźć wyjście z patowej sytuacji.
6. Pokazuję, że ważne jest, by zapytać właściciela o zgodę na pożyczenie danej rzeczy. Wzięty pod uwagę ma szansę wyrazić swoje zdanie, nauczyć się rozwiązywać spory o jedną zabawkę.
7. Zachęcam do wymiany i zamiany na zabawki. Moje córki nauczyły się tym sposobem świetnie operować.
8. Daję okazję do określenia przez właścicielkę zasad pożyczania zabawek, np. wyznaczenia czasu, w którym siostra może pożyczyć lalkę, określenia przed przyjściem gości, którymi zabawkami mogą się bawić, a które zostaną schowane, bo są tak cenne, że dziecko chce je zachować wyłącznie dla siebie, itp. To daje poczucie bezpieczeństwa i wzmacnia wzajemne zaufanie.
9. Stwarzam sytuacje do dzielenia się, np. pokrojone na ćwiartki jabłko czasem wkładam do jednej miseczki; starszą córkę proszę, by nałożyła dzieciom porcje lodów, itp.
10. W sprzyjającej atmosferze po prostu rozmawiam i wyjaśniam, dlaczego to dla mnie ważne, co widzę cennego w dzieleniu się.

I wreszcie – sama się dzielę i moje dziewczynki mają okazję tego doświadczyć.

Widzę owoce

Serce napełnia mi radość, gdy starsza córka troszczy się o młodszą i szuka rozwiązania dogodnego dla nich obu, gdy mała wpada w złość i żałość jednocześnie.

To samo serce napełnia czasem smutek, gdy mała płacze, a starsza nie chce się z nią podzielić. Nie jest to jednak smutek płynący z rozczarowania zachowaniem starszej, ale matczyne wzruszenie, gdy jednemu z dzieci jest trudno i potrzebuje empatii i wsparcia.

Rozczula mnie, gdy moja niespełna trzyletnia córka, kiedy ktoś jej chce coś dać, dopomina się o tyle, żeby starczyło także dla jej starszej siostry.

Porozumienie bez Przemocy pokazało mi jeszcze wyraźniej, że tylko wolność wyboru nadaje wartość naszym czynom i w pełni wzbogaca nasze życie. Tylko wówczas – wolni od wstydu, lęku, przymusu, poczucia obowiązku, czyichś oczekiwań – ofiarowujemy sobie nawzajem to, co jest prawdziwym darem serca. Ta wolność nie jest jedynie przywilejem dorosłych. Dlatego dziecko nie zawsze musi się dzielić. I dlatego chcę pielęgnować w moich dzieciach tę wolność wyboru.